Tarihçi, ordinaryüs profesör, araştırmacı yazar(D. 1906, Osmaniye / Kosova - Ö. 18 Ocak 1982, Ankara). Yakınçağ Osmanlı Tarihi’ne ilişkin araştırmaları ve yayınlarıyla tanınmıştır. Balkan Savaşı (1912-13) sırasında ailesi ile birlikte Anadolu’ya göç etti. Babası ile annesi yolda öldüğü için İzmir, Bursa ve İstanbul / Ortaköy Dârü’l-Eytam (Yetim Okulu, 1922)’ında ve ardından Edirne Lisesi’nde okudu. 1928 yılında burayı bitirdikten sonra devlet bursuyla Fransa’ya gönderildi. 1929-33 yılları arasında Paris Üniversitesi’nde tarih-coğrafya alanında lisans öğrenimini tamamladı ve ünlü tarihçilerden Charles Seignobos’un (1854-1942) yanında doktora çalışmasına başladı. Ancak hükümetin çağrısı üzerine çalışmalarını tamamlamadan Türkiye’ye döndü ve 1933 yılında yapılan üniversite reformu sırasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Yakınçağ Tarihi Kürsüsü’ne öğretim üyesi olarak atandı. Ayrıca Harb Akademisi’nde tarih dersleri (1935-41) vermeye başladı. 1935 yılında Türk inkılâp tarihi alanında yaptığı tez çalışmasıyla doçent oldu. 1937 yılında “Tarih Semineri” dergisinin yöneticiliğine getirildi.
Enver Ziya Karal’ın öğretim üyeliği görevi 1940 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yakınçağ Tarihi Kürsüsü’ne aktarıldı. 1941’de AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde profesörlüğe yükseltilerek Tarih Bölümü Başkanlığına getirildi. Karal, 1944-48 yılları arasında bu fakültenin dekanlığını da yaptı. 1942’de bu fakülteye bağlı olarak Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nü kurdu ve aralıklarla da olsa uzun bir süre müdürlüğünü yaptı. Bu görevi sırasında kimi kurumlara ve kişilere ait çok değerli belge ve evrakı enstitüde toplayarak koruma altına aldı. NATO’nun Türkiye’den isteği ve Dışişleri Bakanlığı’nın önerisiyle, ABD Tuscon Üniversitesi’nde Türkiye Cumhuriyeti tarihi dersleri okuttu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ile kuruculardan olduğu Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nde öğretim üyeliği ve dekanlık görevinin ardından Ankara Üniversitesi Rektörlüğüne (1948-50) getirildi.
Karal, Dışişleri Bakanlığı adına Lübnan, Mısır, Tunus, Cezayir ve Fas’ta çalışmalar yürüttü. 1960 yılında ordinaryüs profesörlüğe yükseldi ve 27 Mayıs (1960) askeri müdahalesinden sonra oluşturulan Kurucu Meclis’te CHP temsilcisi olarak bulundu ve Anayasa Komisyonu Başkanlığı yaptı (1961). 1969 yılında ABD Colombia Üniversitesinin daveti üzerine, Osmanlı ve Türkiye tarihi konularında dersler verdi. 1971 yılında Strasbourg’ta Türkiye adına Avrupa Konseyi Müfettişliği görevine getirildi. 1980-82 yılları arasında Ankara Gülhane Askeri Tıp Fakültesi’nde Türk Devrim Tarihi ve Atatürk İlkeleri dersleri okuttu.
1972’den
ölümüne kadar on yıl süreyle Türk Tarih Kurumu başkanlığı görevini yürüten
Enver Ziya Karal, özellikle Yakınçağ Osmanlı Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti
Tarihi üzerinde uzmanlaştı. Ömrü boyunca büyük bir sevgiyle bağlı olduğu
Atatürkçülük anlayışının tanınmasına ve yaygınlaşmasına çalıştı. 1942’de
yayımlanan “Türkiye Cumhuriyeti Tarihi” adlı kitabı, uzun yıllar liselerde ve üniversitelerde
ders kitabı olarak okutuldu. Atatürk’ün “Nutuk”unun yeni baskılarını
yaptırdı ve “Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri”nin derlenmesine
öncülük etti. Bu konuda yapmış olduğu çalışmalarını “Atatürk’ün Siyaset
Üzerine Düşünceleri” (1946),
“Atatürk ve Türk Tarih Tezi”
(1946),” Atatürk ve Gençlik” (1948), “İnkılâp ve Laiklik” (1954), “Türk İnkılâbı ve Kadın” (1954), “Atatürk’ten Düşünceler” (1959), “Atatürk ve Devrimler:
Konferanslar ve Makaleler 1935-
ESERLERİ:
Fransa - Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1938), Halet Efendi’nin Paris Büyükelçiliği 1802-1806 (1940), Tarih Notları (1940), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (1942), Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları (2 cilt, Harpler ve İsyanlar, Nizam-ı Cedid, 1942-46), Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı (1943), İlk - Orta ve Yakın Çağ Tarihleri (A. M. Mansel ve C. Baysun ile, 1943), Atatürk’ün Siyaset Üzerine Düşünceleri (1946), Atatürk ve Türk Tarih Tezi (1946), Atatürk ve Gençlik (1948), Osmanlı Tarihi (8 cilt, 1947-62), İnkılâp ve Laiklik (1954), Türk İnkılâbı ve Kadın (1954), Atatürk’ten Düşünceler (1956), Osmanlı Tarihi IX. Cilt (ölümünden sonra yayımlandı), Osmanlı Tarihi X. Cilt (kızı Prof. Seçil Akgün yayımadı), Osmanlı İmparatorluğunda Ermeni Meselesi (1971), Atatürk ve Devrim (1980), Yakındoğu Ticaret Tarihi (U. Heyd’den çeviri, 1980), Atatürk ve Devrimler: Konferanslar ve Makaleler 1935-1978 (1980).
KAYNAKÇA: İhsan
Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001,
2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli
Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas.
2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) -
Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Şükran Kurdakul / Şairler ve
Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Cumhuriyet Kuşağının Not Karnesi /
Tarihçi Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karal - Prof. Seçil Karal Akgün / Babam Enver
Ziya Karal (Bütün Dünya, Ocak 2001), Atatürk’ten Düşünceler Atatürk ve Devrim
(Kitap Rehberi, Aralık 2001), Mahmut H. Şakiroğlu / TDV İslâm Ansiklopedisi (c.
24, 2001), Remzi Demir - Doğan Atılgan / Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi ve Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası - Elli Portre (2008).