Osmanlı devlet
adamı, sadrazam (D. 1851 / Yanya – Ö. 1914, San Remo / İtalya). II. Abdülhamid’in padişahlığı döneminde;
14.1.1903 / 4.8.1908 tarihleri arasında Sadrazamlık (Başbakanlık) yaptı. Ad
benzerliği nedeniyle, 1919- 1920 tarihlerinde ve VI. Mehmed Vahideddin’in
padişahlığı zamanında beş kez sadrazamlık yapmış olan Damad Ferid Paşa ile
karıştırılmamalıdır. Avlonya’nın ileri gelenlerinden Mustafa Nuri Paşa adında
bir Arnavut beyinin oğludur. Aile adı Vlora'dır. Yanya'da sıbyan mektebi ve
rüştiyeden (ortaokul) sonra Rum lisesini bitirdi. Özel hocalardan dersler
alarak Arapça, İslâmî ilimler, Fransızca, İtalyanca ve Rumca öğrendi. Babasının
mutasarrıf olarak bulunduğu Resmo'da “Cinayet Meclisi”nde başkâtip olarak
(1867) çalışmaya başladı. Kandiye, Mostar, Saraybosna, Diyarbakır ve Halep'te
çeşitli mülkiye ve adliye memurluklarında bulundu. 1898'de tayin edildiği Konya
valiliği sırasında bütün bilgi ve deneyimlerini hayata geçirme fırsatı buldu.
Konya'ya gelen Almanya Elçisi tarafından padişaha övülacak kadar gözle görünür
başaralar kazandı. Merkez ilçelerde hükümet konakları, hapishaneler, askerî
kışlalar, depolar ve okullar; merkezde Hamidiye Sanayi Mektebi, Lise, Gureba
Hastanesi, memleket bahçesi, buğday pazarı, yollar, şoseler, köprüler;
Antalya'da iskele ve rıhtımlar yaptırdı. Konya'ya içme suyu getirdi. Selçuklu
eserlerini tamir ettirdi. Eşkıyalığı kaldırdı. Eğitimin ve sanayinin
gelişmesine ve halıcılığın canlandırılmasına çalıştı.
Mehmed Ferid Paşa, 1902'de
İstanbul'a davet edilerek önce Rumeli Islahat Komisyonu başkanlığına ve bir
süre sonra da kendisinden sadakat senedi alınarak sadrazamlık (başbakan)
görevine (Ocak 1903) getirildi. Bu dönemde Arnavutluk ve Makedonya'daki
karışıklıklar sürdü. Sisam'da ayaklanma çıktı. Öteden beri devletin başına
sorun olan borçların birleştirilmesi ile uğraşıldı. Beş buçuk yıl görevde kalan
Avlonyalı Ferid Paşa, Kanun-i Esasi ‘Anayasa)'nin ilanından bir gün önce,
meşrutiyete taraftar olduğunu ifade ittiği için (Temmuz 1908) görevden alındı.
Şubat 1909'da Meclis-i Âyân (Senato) üyeliğine ve bir gün sonra da Aydın vali
vekilliğine atandı. Mayıs 1909’da
Sadrazam Tevfik Paşa tarafından Dahiliye Vekilliği (İçişleri Bakanlığı)’ne
getirildi. 1912'de Dahiliye Nazırlığına yeniden atandı ise de bu görevi kabul
etmedi. Bunun üzerine aynı yıl Meclis-i Âyân başkanlığına getirildi. 1913’te
Kamil Paşa Hükümetinin düşürülmesi üzerine görevden ayrıldı. Sonra Mısır'a
gitti ve kalp hastalığının tedavisi için bulunduğu İtalya'da öldü, cenazesi
Avlonya'da toprağa verildi.
KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa /
Türk Meşhurları (1946).