Asker, yazar
(D.1893, Diyarbakır - Ö. 27 Kasım 1973, Şam / Suriye). Diyarbakır’ın
önde gelen ailelerinden Cemilpaşazade Fuad Bey’in oğludur. Diyarbakır Askeri Rüştiyesi
(Ortaokulu) ve Askeri İdadi (Lise) öğreniminin ardından bir süre Halkalı Yüksek
Ziraat Mektebi’nde okudu. Bu dönemde amcası Ömer Cemilpaşa ve iki
arkadaşı ile birlikte Kürt Talebe Hêvî Cemiyeti’ni kurdu. Daha sonra öğrenim
için Lozan’a gönderildi; 1913’te, amcasının oğlu Ekrem Cemil Paşa ve
arkadaşlarıyla orada Hêvî Cemiyeti’nin şubesini açtı. Ancak Birinci Dünya
Savaşı dolayısıyla İstanbul’a dönmek zorunda kaldı.
Askerlik şubesine
başvurarak süvari yedek subay okuluna kabul edildi. Dört aylık bir eğitimden
sonra Üçüncü Ordu’ya verilip Şark Cephesi’nde savaştı. Ardı köyünde İkinci
Süvari Fırkası Komutanı Mürsel Bey tarafından oluşturulan İhtiyat Livası
(Birliği)’na gönderildi. O birlik dağıtılınca Ahlat’taki 23. Nizamiye Süvari
Alayı’na gönderildi. Karadeniz Bölgesi’nde faaliyetlerini sürdüren Pontosçu
çeteleriyle mücadele ettikten sonra Filistin Cephesi’nde görevlendirildi. Ancak
Amman’da İngilizlere tutsak düşerek bir buçuk yıl Mısır’da İskenderiye
Seydbeşir tutsak kampında kaldı.
1929’da
Diyarbakır’a döndükten sonra Hoybun örgütüyle ilişki kurdu ve aynı yıl Suriye’ye
iltica etti. Orada Hoybun’a katılarak merkez yönetimine seçildi. Bu dönemde
Hoybun örgütü “Şimali Kürdistan’a bir taarruz harekâtı” planlamış ve Kadri
Cemil Paşa “Dêrik-Mêrdîn” cephesinde görev almışsa da, Fransız yönetimi Hoybun
yöneticilerini Suriye’nin Kürt bölgelerinden Şam’da topladığı için o harekâta
katılamadı.
Kadri Cemil Paşa,
1932’de Suriye'de kurulan Cezire Yoksul Kürtlere Yardım Derneği’nin üyesi oldu.
1933’te Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkarıldı. 1937’de Fransız
yönetiminin Hıristiyanlar ile Kürtleri Araplara karşı kullanmak istediğinde
buna yanaşmadığı için diğer Cemilpaşazadeler ile birlikte Tüdmür’e sürüldü. 1934-39
yılları arasından Hoybun’un siyasi temsilciliğini yaptı. 1937’de Hoybun’un
kurduğu Kürtlerin Özgürlüğü ve Birliği örgütünün sorumlusu oldu.
Mahabad
Cumhuriyeti’nin kurulması üzerine de, Hîzba Demokrata Kurdî ya Suriyê (Suriye
Kürt Demokrat Partisi) temsilcisi sıfatıyla Mahabad’a gönderildi. Süleymaniye
yolundan İran’a giren Kadri Cemilpaşa, Bukan’da
Kürt kökenli Irak ordusu subaylarından Mustafa Hoşnav’la karşılaştı ve onunla
birlikte Mahabad’a gitti. Mahabad’da, İran Kürdistan Demokrat Partisi (KDP-İ)’ne
katılmış ve Kadı Muhammed’in emriyle Tebriz’deki Sovyet Genel Konsolosluğu’nu
ziyaret ederek, Mahabad Cumhuriyeti’nin isteklerini Stalin’e bildirmek için ilişkiye
geçti. Ancak, Mahabad Cumhuriyeti’nden kendisine herhangi görev verilmediği
için kısa sürede Mahabad’ı terk etti. 26 Kasım 1973’te Şam’da ölen Kadri Cemil
Paşa, Cemilpaşazade Kasım Bey’in kızı Cavide Hanım ile evliydi ve
çocuğu yoktu.
ESERLERİ:
Doza Kürdüstan (Beyrut, 1969 - Kürdistan
Davası (1991),
Doza Kurdistan: Kürt
Milletinin 60 Yıllık Esaretten Kurtuluş Savaşı Hatıraları (Haz. Mehmet Bayrak,
2. Bas., 1991).
HAKKINDA: Şevket
Beysanoğlu / Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları (c. 2, 1997), Mehmet Kemal Işık (Torî) / Kadri Cemil Paşa (Zinar
Silopî) Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci
Kuşak Aydınlar (İstanbul 2000), İhsan Işık / TEKAA (2006) - Diyarbakır
Ansiklopedisi (2013).
