Fikir ve devlet adamı, tarihçi, yazar, nazır (D. 1818, Trapoliçe
(Tripolis) / Mora / Yunanistan – Ö.
1886, İstanbul). Hamdullah Suphi Tanrıöver’in babasıdır. Nazırlıklarda bulunmuş
ve eserler yazmış değerli fikir ve devlet adamlarımızdandır. Meşhur Vezir Abdurrahman Sami Paşa’nın oğludur.
Çocukluğu doğum yeri olan Mora’nın Trapoliçe kasabasında geçti.
Beş yaşında ailesi ile Mısıra göçtü, orada okudu. Babasının maiyetinde, sonra Mora ayaklanması sırasında babasıyla birlikte
Mısır’a giderek Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın özel kaleminde kâtiplik yaptı.
1849’da İstanbul’a döndüğünde Meclisi
Maarif-i Umumiye (1849), Meclisi Valay-ı Ahkâm-ı Adliye (1854) üyeliklerine
atandı.
Geçici görevlerle Viyana ve Mısır’a gönderildi. Meclis-i Vâlâ
İkinci Reisi ve Defter Emini olduktan sonra Abdülâziz zamanında 1861’de ilk
defa Evkaf Nazırlığına getirildi. Rumeli Müfettişliğinde bulunduktan sonra
1867’de Maarif Nazırı oldu, görevli olarak Girit’e gönderildi, sonra görevi
Şûra-yı Devlet Azalığına nakledildi.
1871’de Vezirlikle Suriye Valiliğine gönderildi. Bir yıl sonra
Şûrayı Devlet Azalığına, 1878’de Evkaf ve Maarif Nazırlıklarına tayin edildi.
Ondan sonra üç defa daha Evkaf Nazırlığında, iki defa Maliye ve bir defa da
Ticaret Nazırlığında bulundu.
1886 yılında Evkaf Nazırı iken vefat etti, Sultan Mahmud türbesi
bahçesine gömülmüştür.
Arapça ve Farsça yanı sıra Fransızca ve Rumca da biliyor, tarih ve
eski eserlerle uğraşıyordı. Devlet
adamlığının yanı sıra bir yandan da nümismatik ve tarihle ilgilendi. Değerli
bir meskûkât koleksiyonu meydana getirmişti.
İbni Haldun’un tarihinin bir bölümünü
Miftah ül-İber (1860) adıyla Türkçeye çevirdi. Buna Tekmilet ül-İber (1862)
adıyla bir açıklama yazdı. Uyun ül- Ahbar fi’n Nukuti ve’l Âsâr (1862) adlı
eserinde İslamda sikke tarihinin başlangıcını konu aldı. Hakaik ül Kalem fi
Tarih ül İslam adlı İslam tarihinin birinci cildi 1880’de yayımlandı.
Selefkiyan ve Eşkâniyan hükümetlerinin tarihini “Tekmület-ül-İber”
adıyla yazarak yayımladı. Bunlardan başka “Hakayik-ül-Kelâm fi Tarihi Ehli
İslâm” adlı bir eseri vardır ki yalnız birinci cildi basılmıştır. Maliye
işlerinin ıslahına dair Abdülhamid’e verdiği lâyiha, küçük bir risale halinde
basılmıştır.
Babası gibi kendinin de birçok evlâdı oldu. Bunlardan en büyükleri
Ayetullah Bey, en küçükleri de Hamdullah Suphi Tanrıöver’dir.
KAYNAKÇA: İbrahim Alâettin GÖVSA / Türk Meşhurları Ansiklopedisi
(1946), Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (1. cilt).
