Edebiyat araştırmacısı, eleştirmen
(D. 1942, Konya – Ö. 23 Ocak 2005, İstanbul). Adana’da başladığı ortaöğrenimini
Maraş Lisesinde tamamladı (1960). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk
Dili ve Edebiyatı Bölümü (1968) mezunu. Öğretim görevlisi olarak iki yıl kadar
Hacettepe Üniversitesi Temel Bilimler Yüksek Okulu Türkçe Bölümünde çalıştı. 12 Mart (1971) döneminde işine son verilince
yayınevlerinde danışmanlık, Cumhuriyet gazetesinde düzeltmenlik
(1973-76) yaptı. Daha sonra Atatürk Eğitim Enstitüsünde (1978), İstanbul Devlet
Konservatuarında (1978) Türkçe ve edebiyat dersleri verdi. YÖK Yasasıyla Mimar Sinan
Üniversitesine bağlanan konservatuardaki görevinden istifa ederek (1982)
yazarlığı uğraş edindi. Daha sonra Anadolu Üniversitesi İletişim Fakültesinde
Türkçe öğretim görevlisi olarak (1992-99) çalıştı. Günümüzde Kitaplar
dergisinin yayın yönetmenliğini (1984-86) üstlendi. Altmış üç yaşındayken
solunum yetmezliğinden vefat etti. İstanbul’da Kozlu Mezarlığında toprağa
verildi.
Edebiyata Su ve Düzlem
dergilerinde çıkan şiir ve hikâyeleriyle (1963-64) girmişti. Daha sonra
eleştiri ve incelemeleri; Papirüs, May, Yeni Dergi, Ulus, Gösteri, Türk
Dili, Soyut, Birikim, Milliyet-Sanat, Cumhuriyet dergi ve gazetelerinde
yayımlandı. Cumhuriyet gazetesi kültür-sanat sayfasında eleştiriler yazdı. Edebiyat
tarihi alanında araştırmalar yaptı. Yakup Kadri Karaosmanoğlu ile Sabahattin
Ali’nin eserlerinin eleştirel basımlarını hazırladı. TV’de kitap tanıtım
programları hazırladı ve sundu. TRT için “Zaman Zaman İçinde” üst
başlığıyla belgesel-drama nitelikli Ramazan programlarının senaristliğini ve
sanat yönetmenliğini (1991-92) üstlendi. Türk edebiyat tarihine ilişkin
araştırma ve incelemelerinde toplum yapısıyla sanat arasındaki ilişkiyi öne
alan bir tutumu benimsedi. Araştırma dalında Yayıncılık Emek Ödülü aldı. Şair
ve edebiyat araştırmacısı Şükran Kurdakul, onun eleştirmenliğini “Sevecen
bir tavırla, nesnel ölçülere bağlı” diye tanımladı.
“Şimdi daha iyi kavrıyorum Erdek’teki karşılaşmamızdaki susuşlarını.
Benim için yeniden gençliğimize döneceğimiz yaz günleriydi. Yenikapı’yı
anımsayabilirdik. Tasarılarımızı anlatırdık. Yorgunluğunu önemsememiştim.
Kuşağımız koşuşturmaktan, ekmek parası için tasarılardan yorulmaya başlamıştı.
Bezginlik pek yakışmazdı ona. Ama o kapalı kutuydu sanki. Kırgın mıydı? Galiba.
Yoksa yeni bir kitabı basıldığının ertesinde hiç ölür müydü?” (Sennur Sezer)
ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Kabusname (önsöz
ve notlarla, Mercimek Ahmet’ten, 1973), Nedim
(1974), Ahmet Haşim (1974), Tevfik Fikret (1978), Sabahattin
Ali (Filiz Ali Laslo ile, 1979, gen. yeni bas., 1986), Edebiyat
İncelemeleri: Yazılar I (1983), Alevilik-Bektaşilik Edebiyatı (1985),
Yazarları da Vururlar (Celal Üster ile, 1987), İlkokullar İçin Türkçe
Konuşturan Sözlük (1989), Ortaokullar İçin Türkçe Konuşturan Sözlük
(Selahattin Kaya ile, 1989), Tarihe Not Düşmek (1989), Toplumsal Bir
Başkaldırının İdeolojisi: Alevilik-Bektaşilik (1990), Çağdaş Türk
Edebiyatı (1991), Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü (1991), Türk
Dili (T. Baraz, N. Karasar ile, 1992), Ömer Seyfettin -
Seçilmiş Hikâyeler (İnceleme-derleme, 1992), Romanların Dünyasında
(1994), Türk Dili Dil ve Anlatım (1994), Tarih İçinde Türk Edebiyatı (1995),
Türk Edebiyatı Tarihi (2 cilt, 2004).
ANSİKLOPEDİ: Türk Edebiyatı Ansiklopedisi
(5 cilt: 1982, eklerle 4. bas., 1987).
DENEME: Hayatımıza Sevgisizliğe ve Yalnızlığa Dairdir (1991), Sevgim Acıyor (1995).
ELEŞTİRİ: Öykülerle Romanlarda
Yaşamak (1995).
BİYOGRAFİ: O Güzel İnsanlar:
Edebiyatımızdan Portreler (1998).
SÖZLÜK: İlkokullar İçin Türkçe
Konuşturan Sözlük (1989), Ortaokullar İçin
Türkçe Konuşturan Sözlük (Selahattin Kaya ile, 1989), Açıklamalı Edebiyat
Terimleri Sözlüğü (1991).
DERLEME: En Güzel Türk Hikâyeleri (3
cilt, 1999).
YAYIMA HAZIRLAMA: Mustafa Kemal Atatürk / Söylev (Yalınlaştırılmış özet metin, 1991), Gençlik ve Edebiyat Hatıraları (Yakup Kadri Karaosmanoğlu, 1969), İslâm ve Çalışma Miti (ed., Fred Halliday’den çeviri, çev., Umut Özkırımlı).
KAYNAKÇA: TDE Ansiklopedisi (c. 7, 1976-98), Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (1982), Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (Yazko Somut, 4.2.1983/27), Tuncer Uçarol / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (Yazko Somut, 4.2.1983), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Cumhuriyet Kitap (17.11.1994), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (c. 2, 2001), Özkırımlı Toprağa Verildi (Hürriyet, 24.1.2005), Sennur Sezer / Yorgun ve Kırgın Gitti (Radikal, 25.1.2005), Öner Yağcı / Edebiyatımızdan Bir Yıldız Daha Kaydı (Cumhuriyet Kitap, 3.2.2005).