Zühtü Müridoğlu

Heykeltraş (D. 26 Ocak 1906, İstanbul – Ö. 1962). 1924 yılında girdiği Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi, daha sonra Mimar Sinan Üniversitesi)’nde İhsan Ozsoy’un öğrencisi oldu. Okulu bitirdikten (1928) sonra devlet bursuyla Paris’e giderek, 1932 yılına kadar  Colarossi Akademisi’nde Marcel Guimond’un atölyesinde çalıştı. Türkiye’ye döndüğünde Alay Köşkü’nde aç­tığı (1932) ilk kişisel sergisi, aynı zamanda Türkiye’de açılan ilk heykel sergisi oldu. Samsun Lisesi’nde öğretmenlik yaptı, 1936 yılında İstanbul Arkeoloji Müzesi heykel­ciliğine atandı. Bir ara Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü’nde resim öğretmeni olarak görev aldı.  1940 yılında Devlet Güzel Sanat Akademisi (DGSA) Heykel Bölümü öğretim üyeliğine atandı, 1955 yılında Ağaç Uygulama Atölyesi’nin başına getirildi. Aynı kurumda pro­fesör oldu (1969) ve iki yıl sonra yaş sınırını doldurarak emekliye ayrıldı.

Figüratif anlayışla eserler üreten Zühtü Müridoğlu, “D grubu”nun kurucuları arasında tek heykelci olarak yer aldı. Türkiye’de heykel sanatının gelişmesine önemli katkıları oldu. İlk dönem yapıtlarında A. Maillol’un düzen ve uyumundan etkilendi. Figüratif  heykellerinde yumuşak bir hacimlendirme yöntemi kullandı. Sonra figür anlayışını bırakarak, önceleri küçük pişmiş toprakla başlayan çalışmalarını, ağaç yon­tarak ve bakır döverek sürdürdü. İlk soyut çalışmalarını 1950 yılından sonra yapmaya başladı. Önceleri doğal biçimleri stilize bir anlayışla heykel ve kabartmalara uyguluyordu. 1950’lerin orta­larında geometrik soyuta yöneldi ve heykel alanında bu anlayışın Türkiye’deki ilk tem­silcilerinden biri oldu.  Küçük bo­yuttaki heykellerin yanı sıra, Hadi Bara ile Beşiktaş’taki “Barbaros Anıtı”nı (1942), Zon­guldak’taki “Atatürk Anıtı” ve “İnönü Heykeli”ni (1946) yaptı. Ayrıca kendi başına Anıtkabir büyük merdiveninin batı yönündeki kabartma (1953), Büyükada ile Muş’taki Atatürk heykelleri (1965) gibi büyük kompozisyon­lar gerçekleştirdi.

1963-67 yılları arasında “Mezar Taşı” adını verdiği bir dizi soyut heykel gerçekleş­tirdi. 1970 yılında soyut heykellerin yanı sıra ayrıntıdan arınmış figüratif heykeller de yapmaya başladı. Yine 1970’lerin ikinci yansında küçük boyutlu kil heykelcikler yaptı. 1980’lerde de figüratif ve soyut çalışmalarını birlikte sürdürerek, taş, ahşap, alçı, bakır, demir gibi çok çeşitli malzemeler kullandı. Müridoğlu’nun heykel çalışmalarıunın yanı sıra çizim ve seramik çalışmaları da vardır.

Zühtü Müridoğlu, yurtiçinde açtığı sergi­lerden başka, Venedik ve San Paolo bienallerine katıldı. Yapıtları üç kez Paris’teki Rodin Müzesi’nde, ayrıca Çağdaş Uluslararası Heykel Sergisi’nde yer aldı. Birçok anıt projesinde derece kazandı. 1940 yılındaki 11. Devlet Resim ve Heykel Sergisi’nde birincilik, 1956’daki 17. Resim ve Heykel Sergisi’nde ikincilik ödüllerini aldı. 1953 yılında Londra Çağ­daş Sanatçılar Enstitüsü tarafından düzenle­nen uluslararası heykel yarışmasında “Bi­linmeyen Siyasi Esir” adlı yapıtıyla ödül kazandı. 1966 yılındaki 5. Tahran Bienali’nde İran Sanat ve Kültür Bakanlığı’nın heykel ödülünü, 1977 yılı Sedat Simavi Vakfı Plastik Sanatlar Ödülü (ressam Cevat Dereli ile), 1981’de de Atatürk Sanat Armağanı Müritoğlu’na ve­rildi ve aynı yıl Kültür Bakanlığı Başarı Ödülünü (1981)  kazandı. Türk heykelinin bu büyük ustası, doğumunun 100. yıldönümü dolayısıyla Yapı Kredi Kâzım Taşkent Sanat Galerisi’nde açılan retrospektif bir sergi ile anıldı ve  hakkında “Zühtü Müridoğlu Resim-Heykel: Bütün Bir Yaşam” (Yay. Haz : Korkut E. Erdur, İstanbul 2006) adlı bir kitap yaymlandı. Müridoğlu’nun birçok eseri İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde sergilenmektedir.

“Zühtü Müridoğlu’nun modernden anladığı, başlangıçta soyuttur. Onun ilk soyut çalışmaları 1950’li yılların başlarına rastlar. O zamana kadar sürdürdüğü figüratif anlayış, yerini yavaş yavaş figüre bağlı olmayan yönelimlere bırakır.

Sanatçı ahşap yontu alanında da büyük ustalığa sahiptir. 1934 tarihli ‘Savaş’ rölyefi onun bu alandaki başyapıtı sayılabilir. Figürün görünümünden çok, hareketiyle ilgilenen sanatçı 1960’ların kimi minimalist ahşap heykellerinde de aslında bu hareket etkisini arar.

 “Müridoğlu’nun doğrudan soyut olarak tasarladığı, ahşabı bakır ve demir ile birlikte kullandığı heykellerini 1980’lerde dans eden bronz kadın figürleri izlemiştir. Zarif ve uçucu bir deseni, çamurda taze, canlı, duyarlı, yaşayan biçimler oluşturan bir modlaj üslubu vardır. Ahşapta düz perdahlanmış alanlardan kaçınır; ürperen, titreşimli yüzeyleri yeğler. Sanatı bir oyun olarak algılamış ve öyle uygulamıştır.

“Desen, sanatçının her döneminde varolmuş, hem heykellerinin düşünsel hazırlık aşamalarını oluşturmuş, hem de başlı başına bağımsız bir ifade aracı olarak kullanılmıştır. Son yıllarında gerçekleştirdiği baskıları ve 1992’de öldüğü yıl yayımlanan ‘Zühtü Müridoğlu Kitabı’ bunun en belirgin örnekleridir.” (Kaya Özsezgin)

HAKKINDA, Hüseyin Gezer  / Elli Yılın Türk Resim ve Heykeli (Nurullah Berk ile, 1973) - Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli (1984), Büyük Larouusse Ansiklopedisi (c: 14,  s: 8463, 1986), Ana Britanica Ansiklopedisi (c: 16, s: 355, 2005), Korkut E. Erdur / Zühtü Müridoğlu - Resim-Heykel: Bütün Bir Yaşam (2006).