Şair ve yazar (D. 18 Kasım 1943, Niğde – Ö. 26
Mart 2011, İstanbul). Ayşe Atlanç, Dr. Hikmet Ferda, Güliz Arda, Mehmet
Atılgan, Mehmet Selim, Mustafa Santafe, Güngör Okan, Zahit Beğen
adlarını da kullandı. Gazeteci Atılgan Bayar’ın babasıdır. Mersin Gazi
İlkokulunu okudu. Lise öğrenimi siyasal eylemde bulunması nedeniyle verilen
sürgün cezası üzerine yarım kaldı. Küçüklüğünden itibaren ilginç çalışmalar
yaptı. Roket vb. araçlar için çeşitli deneyler yaparak o dönemde girişimlerini
sürdürdü. Bu ilginç çalışmaları ile ilgili olarak onaltı yaşındayken Hürriyet,
Milliyet ve Hafta Sonu dergisinde kendisiyle yapılan röportajlar
yayımlandı O dönemde Hürriyet, Milliyet, Tercüman ve Ekspres
gibi gazetelerde hakkında haberler çıktı. Okulu bıraktıktan sonra Türkiye Millî
Gençlik Teşkilatı dergisi Gençlik’te düzeltmen ve sekreter olarak
gazeteciliğe adım attı. İlk yazısını bu dergide yayımladı. Gençlik
dergisinde Asım Bezirci ile tanıştı. S. G. Akarsu ile Nurten Tuç’un birlikte
kurdukları İzlem Yayınevi ve Oyun dergisinde ve Günaydın gazetesinin
çeşitli birimlerinde çalıştı. 1978’de silahlı bir çatışma sonucunda
tutuklanarak Bayrampaşa Cezaevi Siyasîler Koğuşuna konuldu. 1980’lerin başında
eski sikke ve antika ticareti yaptı. 1983’te Türkiye Gazeteciler Cemiyeti
Danışma Kurulu üyesi oldu. 1989’dan itibaren beş yıl süre ile İspanya’da
yaşadı. Orada çeşitli radyo programlarına katıldı. 1992’de sahaf ve antikacı
dükkânı açtı. Nâzım Hikmet Vakfı Danışma Kurulu üyeliğine seçildi ve özel
arşivini vakfa açtı (1995). Özellikle 1990’lı yılların sonunda hakkında çeşitli
yayınlarda özel dosyalar hazırlandı. Birçok televizyon programına katıldı. 26
Mart 2011 günü İstanbul’da vefat etti.
İlk şiiri, “Güngör Okan” takma adıyla
1964’te Oturum dergisinde yayımlandı. Deneme ve eleştirileri, çalıştığı Gençlik
ve Oyun (1961-63), yönettiği Oturum (1964), Türk Solu
(1968), kurucuları arasında yer aldığı Yeni Gerçek (1967), Gelecek
(1971), Yansıma (1972) dergileri ile Yeni Ortam (1972), Çaltı,
Yelken, Papirüs, Forum, Ulus, Barış, Türk Dili, Soyut, Milliyet
Çocuk, Varlık, İnsancıl, Evrensel, Collection, Aydınlık
gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı. İstanbul Sanat ve Tarih Ansiklopedisi’ne
çeşitli konularda katkıda bulundu. 1997’de Giovanni Scognamillo,
Metin Demirhan ve Nilgün Birgül ile birlikte Nostromo bilim dergisini
kurdu. İstanbul Belediyesi Kısa Öykü Yarışmasında “Güneşe Köprü” adlı
öyküsüyle mansiyon kazandı (1988). Türkiye Bilişim Derneği tarafından Türk
bilim ve edebiyatına yaptığı katkılardan dolayı kendisine plaket verildi (2003).
“Mekikler hikâyesinde konu olarak işçi
kesimini ele almış Zühtü Bayar. Bir çorap atölyesinde çalışan işçilerin
iç dünyasına eğiliyor. Yazarın makine-insan ilişkisini vurgulaması, zaman
olarak bir öğle tatilini seçip, tezgâhların ardından çıkan işçileri salt
görünümleriyle değil, bu görünümü belirleyen ruhsal durumlarıyla vermesi ilgi
çekiyor. Belli ki Zühtü Bayar toplumsal durumun çelişkisinden çok bu çelişkiyi
yaşayan insanı öne almak istiyor. Bu nedenle de işçi-işveren ilişkisini,
koşulların zorlayıcılığı gibi sorunları ikinci plana itiyor. Yansıtmak istediği
insanın dünyasını belirleyen ayrıntılar olarak kullanıyor onları…
Anlatımda ise çeşitliliği yeğliyor. Birinci ve üçüncü tekil şahıs arasında
gidip geliyor, iç monologlardan yararlanıyor. Böylece öz ve biçim
arasında bir denge sağlıyor. Tek kusuru söz konusu iç konuşmalarda,
okuyucunun belli bir düşünsel disiplinden geçmiş insan karşısında olduğu
izlenimine kapılması. Ama eleştirmen olarak edebiyata giren ve kendi
çizgisinde belirli bir gelişimi sürdüren Bayar’ın hikâyede de
başarılı olacağı şimdiden söylenebilir.” (Atilla Özkırımlı)
ESERLERİ:
DENEME-İNCELEME: Eğitim Sorunlarımız
(1964), Nazım Hikmet Üzerine (1967), Yazdık Nazım Diye Diye (derleme,
Günel Altıntaş ile, 1974), Nazım Hikmet’in Oyun Yazarlığı (1995), Bilimkurgu
ve Gerçeklik (2001).
ŞİİR: Zaman Aynası (1980).
ROMAN: Filler Mezarlığı (1991), Sahte
Uygarlık (1999).
ÖYKÜ: Geyşa Android Şirketi (1999).
ÇEVİRİ: Kıyametten Sonra (Jack
London’dan, Sönmez Güven ile, 1991), Düşünceler ve Pırıltılar (Sri
Aurobindo’dan, 1994).
KAYNAK: Yelken (Mart 1968), Duyar Özgü /
Meltem (Haziran 1968), Ahmet Köklügiller / Forum (Ağustos 1968), Yansıma (Mayıs
1972), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999),
Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Mustafa
Yelkenli / Zühtü Bayar’ın bilimkurgu dünyası (Cumhuriyet Kitap, 31.8.2000), TBE
Ansiklopedisi (c.1, 2001), Türkiye Yazarlar Birliği / Türkiye Kültür Sanat
Yıllığı (2012).