Zühdi Mehmed Efendi

Şair ve yazar (D. 1854, Trabzon - Ö. 1914, Vakfıkebir-Giresun arası). Kaynaklarda adı Tayyibzade Hafız Zühdî olarak geçmekte olup, şiirlerinde Hafız takma adını kullanmıştır. Hoca Tayyib Efendi’nin ikinci oğlu olarak dünyaya geldi. İlköğrenimini yaptıktan sonra hıfza (hafızlığa) çalışmaya başlamış, Hacı Pir Efendi, Sait Efendi, Hoca Der­viş Efendi ve Çarşı Müderrisi Hacı Ahmet Efendi gibi dönemin din bilginlerinden dersler ile feyz ve sonuncu hocasından 1293 (1877) yılında icazet (diploma, yeterlilik) almıştır. Kırk yıl kadar süren memu­riyet hayatına, İslahhane Mektebi öğretmenliği ile başlamıştı. Sonra eğitimden ayrılıp adliye mesleğine geçerek, istinaf (hazırlık) mah­kemesi üye yardımcılığı ve üyeliği yapmış, daha sonra icra memurluğu gö­revlerinde bulundu.

Hafız Züh­di, Hamidiye  Mektebi ile Askeri Rüştiye’de (ortaokul) Farisi (Farsça) ve kavaid (dil kuralları, dilbilgisi) öğretmenliği de yapmış, bir süre de Trabzon Vilâyet Matbaası Müdürlü­ğü’nde bulunmuştur. Trabzon gazetesinde birçok makale yayımlamış, bu makalelerden önemli bir bölümünde Zeytinlik (Cudibey) Okulu’nun ve Hos Camisi’nin yapılmalarını teşvik etmiş ve yapılmalarına katkıda bulunmaya çalışmıştı.

Mehmet Zühdi Efendi, yazılarını Trabzon ile kendi çıkardığı Temkin gazetelerinde yayımladı. Şiirlerinden önemli bir bölümü Nevbare dergisinde yayımladı. Siyerinden başka, Trabzon Merkez Mukavelât Muharrirliği görevinde bulunduğu sırada yayımladığı Ziynet-il Efadede ve Risale-i Ukud adlı kitapları da bulunmaktadır. Kütüphane fişlerinde Türk harfleriyle bun­lardan birincisinde Mehmet Zühdî olarak yazılan şairin adı, ikinci kitabında Muhammed Zühdi biçiminde yazılmıştır. Ziynet-il Efadede kitabında yer alan Hadim-i fukara-i Halveti Meh­met Zühdî ifadesinden de Halvetî tarikatına bağlı olduğunu anlıyoruz. Meh­met Zühdi, Temkin gazetesini 1908 Meşrutiyetini izleyen ilk yıllarda çıkarmıştı. 1990'da Murat Yüksel tarafından yayına hazırlanan Nazmu’s-Siyer adlı eseri Hz. Muhammed’in hayatını ve yaptığı savaşları konu olan 4200 beyitlik manzum bir eserdir. Eser hem edebi hem dinî, hem de tarihî bir nitelik taşımaktadır. Yer yer sade, yer yer de ağır bir dille yazılmıştır.

Şen, aranükte, edib-i lebib bir zat olarak nitelenen Hafuz Zühdî’nin son memuriyeti Trabzon İstinaf Mah­kemesi üyeliği olmuştur. 1914 yılında, İstanbul’a gi­derken, Kumuşyan vapurunun Vakfıkebir-Giresun arasında batmasıyla boğularak ölmüştür.

ESERLERİ:

ŞİİR: Nevbave (1876), Nazm-ı Siyer-i Zühdi (1908 / Kitabın 207. sayfasında başlayan ve 219. sayfada sona eren manzum Si­yer bölümünden sonra gelen 220. sayfada Lügat ve izah başlığı altında kimi sözcük ve sözcük türetmelerinin açıklaması bulunmaktadır), Ziynetûl Efidede (Trabzon 1908).

ARAŞTIRMA-İNCELEME: Mir’atü’l-Mûlûk (1877), Risale-i Ukud, Mecmua-i Zühdi (1890), Vatan Hediyesi (1913), Defter-i Esami-i Rical.

KAYNAK: İbnülemin Mahmud Kemâl İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. IV, 1942), Ömer Akbulut / Trabzon Şairleri (1952), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri II (1972), Murat Yüksel / Trabzonlu Tayyib-zâde Hâfız Mehmed Zühdî: Hayatı Eserleri Bazı Şiirleri ve Nazmu’s-Siyer’i (1990), Hikmet S. Karahasanoğlu / “Nazm-ı Siyer-i Zühdi” (Tarih ve Toplum, Mart 1991), TDE Ansiklopedisi (c. VIII, 1998), İhsan Işık / Mehmet Zühdi Efendi (2. bas. 2009) – Zühdi Mehmed Efendi (Tayyibzade) (Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (c. 12, 2015).