Ahmet Caferoğlu

Dil bilimci, profesör, yazar (D. 17 Nisan 1899, Gence / Azerbaycan - Ö. 6 Ocak 1975, İstanbul). A. Uran, A. Caferoğlu, Dr. Cafer Ahmedoğlu, Dr. Ahmet Muhtar, Dr. Ahmet Salmaslı imzalarını da kullandı. Ortaokulu Semerkant’ta (1908), liseyi Gence’de (1916) bitirdi. Kiev Yüksek Ticaret Okulunda üç yıl okuduktan sonra Rus İhtilâli’nin çıkması üzerine Gence’ye döndü ve gönüllü olarak Azerbaycan bağımsızlığı için kurulan İslam ordusuna katıldı. Bakû Üniversitesi Türk Dili Bölümü’ne kısa bir süre devam etti. 1920’de Sovyet ordusunun Azerbaycan’ı istila etmesi üzerine İstanbul’a geldi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine devam ederek buradan mezun oldu (1924). İlahiyat Fakültesi kitaplığında memur, Türkiyat Enstitüsü’nde asistan olarak görev aldı. 1925 yılının sonlarına doğru Almanya Dışişleri Bakanlığı’nın verdiği burs ile Almanya’ya gitti. Modern Türkoloji’nin kurucusu W. Bang-Kaup, Uygurca metinler üstün­deki çalışmalarıyla tanınan A. Von Le Coq, Osmanlı tarihi ve yeni Türk edebi­yatı uzmanı olan F. Giese, Türkolog ve şarkiyatçı Cari Brockelmann gibi hoca­lardan ders aldı, Berlin ve Breslau üniversitelerin­de öğrenim gördü (1925-1929). Friedrich Giese'nin yönetiminde ha­zırladığı “Gence Ağzında Yetmiş Azerbaycan Türküsü” adlı teziyle doktorasını verdi (1929).

Yurda dönüşünde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesine Türk Dili doçenti olarak atandı. 1938’de aynı bölümde profesör,  1946’da M. Fuat Köprü’nün ayrılmasının ardından bölüm başkanı oldu. Türk Dil Kurumunun kuruluş yıllarından itibaren faal üyeleri ve yönetim kurulu üyeleri arasında yer aldı, 1973’te kendi isteğiyle emekli oldu.

Başkanlığı altında çıkan İÜ Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı dergisi ve sorumlu müdürlüğünü yaptığı Azerbaycan Yurt Bilgisi gibi çeşitli dergilerde makaleler yayımladı. Ahmet Caferoğlu'nun, Türkçedeki yer ve kişi adlarını konu edinen geniş çaplı araştırmaları vardır. Ayrıca Azerbaycan ağzını incelemiş, Azerbaycan ile ilgili ya­zıları derleyen Azerbaycan yurt bilgisi (1932-1933) adlı bilim dergisini yönetmiş­tir. Türk dili tarihi, eski Türk şiveleri, Anadolu ağızları, Azerbaycan dili ve edebiyatı, gibi konularda yaptığı çalışmalarla uluslararası bir üne sahipti.Kendisine Ukrayna Üniversitesince fahrî doktorluk, İspanyol hükümetince Alfonso X el Sabio nişanı gibi ödüller verildi.

ESERLERİ:

İNCELEME: 19. Asır Azeri Şairi Siraci (1932), Azeri Edebiyatında İstiklal Mücadelesi (1932), 17. Asırda Azeri Şairi Melik Bey Avcı (1933), Türklerde Latin Hurufatı Meselesi (1933), İlk Türk Dilcisi Kaşgarlı Mahmut (1938), Azeri Türk Hayatında Batıl İtikatlar (1939), Türk Lisanı Tarihi Dersleri Tatbikat Numuneleri (1932; Yeni bas. Türk Dili Tarihi Notları, 2 cilt, 1943-47), Azerbaycan (1940), Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar 1(1941), Anadolu Ağızlarından Toplamalar (1943), Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar (1944), Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (1945), Kuzey-Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (1946), Orta-Anadolu Ağızlarından Derlemeler (1948), Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler (1951), Azerbaycan Dil ve Edebiyatının Dönüm Noktaları (1953), İsmail Gaspıralı (1964), Türk Dili Tarihi (2 cilt, 1958, 1964), Kaşgarlı Mahmut (1970), Türk Kavimleri (1983), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme (2 cilt, 1940-41; yeni bas. 1994), Anadolu ve Kümeli Ağızları Üzerine Araştırmalar (1997).

SÖZLÜK: Uygur Sözlüğü (3 cilt, 1934-38), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (1968).

ÇEVİRİ: Kitabul İdrak li Lisan-il İdrak (Ebu’l Hayyan’dan, 1931).

KAYNAKÇA: Türkiye Ansiklopedisi (c. 2, s. 428, 1974), Gülen Bilgiç / Kaybettiklerimiz: Prof. Dr. Ahmet Caferoğlu, 17 Nisan 1899 - 6 Ocak 1975" (1975), Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (c. 1, s. 258-259, 1982), Büyük Larousse (c. 4, s. 2116-2117, 1986), Ana Britannica (C. 5, s. 237, 1987), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Osman Fikri Sertkaya / “Caferoğlu, Ahmet” (TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 7, 1993), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), Mehmet Nuri Yardım / Edebiyatımızın Güleryüzü (2002).