Emin Özdemir

Dilci, sözlükçü, Türk dili araştırmacısı, deneme yazarı (1931, Kemaliye / Erzincan – Ö. 1 Eylül 2017, Ankara). Pamukpınar Köy Enstitüsünden sonra Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü (Gazi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü)’nü (1953) bitirdi. Bitirdiği bölüme asistan ve öğretim görevlisi (1957) oldu. Milli Eğitim Bakanlığınca açılan bir sınavı kazanarak Amerika’ya (1960) gönderildi. Columbia ve Indiana üniversitelerinde “değişik düzeylere göre metin hazırlama ve anlatım teknikleri” konusunda (1960-1963) eğitim gördü. Hacettepe Üniversitesi Temel Bilimler Fakültesi Temel Türkçe Bölümünde bölüm başkanı ve öğretim görevlisi olarak (1968-1972) çalıştı. 1974’te Ankara Üniversitesi Basın ve Yayın Yüksek Okulu (İletişim Fakültesi) öğretim görevliliğine geçti. Bu görevinden emekliye (1996) ayrıldı. TÜBİTAK’nin Bilim ve Teknik, Bilim Çocuk dergilerinde yayın danışmanı olarak (1997) görev aldı. Bu görevlerini sürdürürken Türk Dil Kurumunun çalışmalarına etkin biçimde katıldı. TDK’nin Yönetim ve Yürütme Kurulu üyeliklerinde bulundu ve Terim Kolu Başkanlığını (1966-1983) yaptı.

Yaklaşık 1 yıl kanser tedavisi gören Emin Özdemir, 1 Eylül 2017 gece saatlerinde, 86 yaşında iken hayatını kaybetti. Özdemir’in cenazesi 3 Eylül 2017 pazar günü Kocatepe Camisi'nde öğle vakti kılınan namazın ardından Cebeci Asri Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Ankara Kocatepe Camisinden kılınan cenaze törenine ailesi ve yakınlarıyla yanında yurdun dört bir yanından dostları katıldı. Törende Niyazi Altunya, Adnan Binyazar, Feridun Andaç, Ahmet Say, Ahmet Yıldız, Işık Kansu, Hasan Çerçioğlu, Ahmet Telli, Günay Güner, Celal Binzet gibi Ankara'da yaşayan yazar şair ve sanatçılar vardı.

Emin Özdemir’in dil yazıları, deneme, eleştiri ve makaleleri 1949 yılından itibaren Varlık, Kaynak, Pazar Postası, sürekli olarak Türk Dili, Sanat Olayı, Çağdaş Eleştiri, Türkiye Yazıları, Çağdaş Türk Dili dergilerinde yer aldı. Türkçenin özleştirilmesi, geliştirilmesi ve zenginleştirilmesi savaşımını sürdürdü. Bu bağlamda edebiyat yapıtının dille ilişkisi, dilin işlevi ve kullanım düzeyleri, toplumsal yapıyla bağları gibi sorunları ele aldı. Bunları Dil ve Yazar (1972), Öz Türkçe Üzerine (1973), Türk ve Dünya Edebiyatı (1980), Türk ve Dünya Edebiyatında Dönemler-Yönelimler (3. basım, 1999), Yazı ve Yazınsal Türler (4. basım, 1999) adlı yapıtlarında işledi. Bunun yanı sıra dil ve edebiyat bilgilerinin bir donanım ve beceri olarak yaşama uygulanması yollarını gösterme konusuna yöneldi. Bu yolları Güzel ve Etkili Konuşma Sanatı (6. basım, 2001), Anlatım Sanatı (11. basım, 2002), Okuma Sanatı (3. basım, 1976), Eleştirel Okuma (4. basım, 2000), Okuma ve Metin İnceleme (1991) adlı yapıtlarıyla ortaya koydu. Dil devrimine ve Türkçenin doğurganlığına yönelik çalışmalarını da Dil Devrimimiz (3. basım, 1980), Terim Hazırlama Kılavuzu (1973), Erdemin Başı Dil (gen. 2. basım, 2000) adlı kitaplarında topladı. Türkçenin söz varlığıyla ilgili çalışmalar yaptı. Bu çalışmalarını Öz Türkçe Kılavuz Sözlük (1976), Edebiyat Bilgileri Sözlüğü (1991), Türkçe Deyimler Sözlüğü (gen. 8. basım, 2000), Atasözleri Sözlüğü (gen. 7. basım, 2000) adlarıyla kitaplaştırdı. Dil ve edebiyatla ilgili pek çok seminer ve sempozyuma katılarak bildiriler sundu. Edebiyatçılar Derneği ile Dil Derneği üyesidir.

“Kırk sekiz yıllık öğretmenliğini bilimsel çalışmaları, yazınsal yapıtlarıyla yücelten Emin Özdemir, ustalıkla kullandığı öz Türkçeden hiç ödün vermemiştir. Anadolu’nun katıksız Türkçesini iletişim, yazın, bilim; daha genel bir deyimle düşünce dili düzeyine çıkarma yolunda büyük direnç göstermiştir. Bu yönüyle, Ahmet Taner Kışlalı, haklı olarak, Özdemir’i ‘Yaşayan en büyük dilcimiz’ sayıyor. Politikacıların baskıları, öz Türkçenin, sonsuz kaynaklarından beslenememiş Milli Eğitim Bakanlarının onu ordan oraya sürmeleri, Özdemir’i, inancından bir adım geriye götürmemiştir. Büyük büyük unvanlar taşıyanların ‘kuş dili’ diye alay ettikleri öz Türkçenin dil varlığına kattığı ‘yerel’ (mahalli), ‘alıntı’ (iktibas), ‘seçenek’ (alternatif), ‘sözel’ (lafzi)... gibi yüzlerce sözcük, kuş uçmaz kervan geçmez bölgelerimizdeki ilkokul çocuklarının bile diline girdi.

 “Gerek yazılarında, gerekse konuşmalarında, öz Türkçeciliğin bir bilinç işi olduğunu savunan Özdemir, yirmi yıl emek verdiği Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesinden emekli olurken, adına düzenlenen törende; ‘Dil, insanı insan kılan temel unsurdur. Siz, dilinizdesiniz. Kişilik kumaşınız dilinizin tezgâhında dokunmuştur. Dil duyarlığı, dil bilinci gelişmeyenlerin düşünce evreni de sınırlı kalır. Çünkü dil, düşüncenin evidir’ diyor. Yaşamının her aşamasında bu görüşlerinin savunucusu, bunların gençlerce kavranmasının emekçisi oldu. (Adnan Binyazar)

ESERLERİ:

ARAŞTIRMA-İNCELEME: Yazma Tekniği (1966), Türkçe Öğretimi (1968), Dil Devrimimiz (1969), Öz Türkçe Üzerine (1969), Yazmak Sanatı Kompozisyon (Adnan Binyazar’la, 1969), Erdemin Başı Dil (1969), Terim Hazırlama Kılavuzu (1973), Dil ve Yazar (1974), Türk ve Dünya Edebiyatı (1980), Yazı ve Yazınsal Türler (1981), Sözcükler Arasında (1984), Dilbilgisi Oyunları (1984), Anlatım Sanatı Kompozisyon (1986), Konuşma Sanatı (1986), Okuma ve Metin İnceleme (1990), Dil ve Edebiyat Öğretimi (1990), Türkçemi İlerletiyorum (1995), Eleştirel Okuma (1995), Eğlenceli Dilbilgisi (1995), Sözcük Sözcük İçinde (1996), Güzel Dilimiz Türkçe ve Okuma Kitabı (1996), Dilin Öte Yakası (2002).

DENEME: Düşüncenin Toprağı (1980), Okuma Sanatı (1983), Düzyazının Sorgulayan Gücü (2003), Anadilin Toprağında (2004).

MONOGRAFİ: Mustafa Nihat Özön (1983).

SÖZLÜK: Deyimler Sözlüğü (1987), Atasözleri Sözlüğü (1987), Edebiyat Bilgileri Sözlüğü (1990).

KAYNAKÇA: TDE Ansiklopedisi (c. 7, 1976-98), Seyit Kemal Karaalioğlu / Resimli Türk Edebiyatçılar Sözlüğü (1982), Yurt Ansiklopedisi (c. IV, 1982), Mehmet Cimi / O Yıllar Dile Gelse (1997), Osman Nuri Poyrazoğlu / Yüzyüze Görüşmeler (1997), Adnan Binyazar / Eğin Türkülerinin Gurbeti (Ozanlar Yazarlar Kitaplar, 1998), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), TBE Ansiklopedisi (c. 2, 2001), Mustafa Arslantunalı / Dilin Öte Yakası: Eleştirel Denemeler (Virgül, sayı: 54, Eylül 2002), Yusuf Çotuksöken / Gelişigüzel Yöntemsiz Ezbere Okumanın Kayıpları ve Yüzeysel Okumaktan Derinlere (Virgül, sayı: 56, Kasım 2002), Türkçe büyük ustasını yitirdi (AA – hürriyet.com.tr, 01.09.2017), Emin Özdemir Toprağa Verildi (gerçek.edebiyat.com, 04.09.2017).