Yazar (D. 1889,
Çav / Trakya - Ö. ?, 1965’ten sonra). Mülkiye Mektebini bitirdikten sonra bir
süre öğretmenlik yaptı. Bursa Lisesinde tarih öğretmenliği yaparken İslam
tarihine dair yayımlamaya başladığı bir eserinin ilk beş formasını Maarif
Nezaretine ihbar etmeleri üzerine görevinden azledildi. Eser İslamiyetin
doğuşunun sosyal nedenlerini açıklıyordu. Ancak çağrıldığı Nezarette Maarif
yetkililerinden özel ilgi ve takdir görerek Avrupa öğrenci müfettişliğine
atandı. Paris Lille Üniversitesinde tarih metodu okudu. Dönüşünde İstanbul
Lisesine tarih öğretmeni oldu. O dönemde popüler yazarlardan Ahmet Refik ve
Celal Nuri‘nin kitaplarını eleştirdi. Tarihçinin sübjektif görüşleri yaymaya
hakkı olmadığını, İbn Haldun‘dan kalma “yükselme”, “alçalma” dönemi
terimlerinin sosyolojik bir temele dayanmadığını, Tarih-i Ebül Faruk
gibi olayları vicdan mahkemesinden geçirmenin doğru olmadığını, tarihi olayları
nesnel bir biçimde aktarmaktan başka bir şey yapılamayacağını iddia etti. Çoğu
basılı olmayan bu eleştirilerin o dönemdeki lise öğrencileri üzerinde etkisi
büyük oldu.
Hakarete uğrayan
kız kardeşinin onurunu koruma çabası yüzünden yeniden azledildi. Mütareke
döneminde Şehzadebaşı kooperatifini kurarak, Kadınları Çalıştırma Cemiyetini
yönetti. Öbür yandan Türk Ocağında düşüncelerini açıklamaya devam etti.
Cumhuriyetin başında yeniden öğretmenliğe döndü. Ankara ve Pertevniyal
liselerinde öğretmenlik yaptı. Tekrar Fransaya giderek metoda ilişkin
çalışmalarını ilerletti. Bir ara Afganistan’a Maarif müşaviri oldu. Fakat orada
uyku hastalığına (encéphalite létargique) yakalandı. Türkiye’de yıllarca bunun
tedavisi ile uğraştı. Kısmen iyileştikten sonra Güzel Sanatlar Akademisinde
uygarlık tarihi dersleri verdi, Yunan sanatı ve edebiyatının kaynaklarına
ilişkin yayınlar yaptı. Cumhuriyet gazetesinde metotlu araştırmaya örnek
olacak makaleler yazdı. Ortaöğretimdeki tarih programlarını eleştirdi. Eser
yazmaktan çok, eserin nasıl yazılacağını anlattı. Son yıllarda İş-Düşünce
dergisinde yazıları yayımlandı (1965). Tarihte Usul ve Usulde Tarih adlı
kitabını tamamlayamadı. Tamamen iyileşmeyen hastalığı bu çalışmalarını yarıda
bırakmasına sebep oldu.
ESERLERİ:
Türk Çocuklarına Tarih Dersleri (1927), Umumî Tarih (1930), Yunan Sanatı
(1948).
HAKKINDA: Hilmi Ziya Ülken /
Çağdaş Düşünce Tarihi (1966), Mücellidoğlu Ali Çankaya / Yeni Mülkiye Tarihi ve
Mülkiyeliler (c. IV, 1968).