Tayfur Sökmen

Devlet Adamı, Siyasetçi

Doğum
Ölüm
03 Mart, 1980
Eğitim
Kırıkhan Rüştiyesi (Ortaokulu)

Siyaset ve devlet adamı (D. 1892, Gaziantep  - 3 Mart 1980, İstanbul). Karamürselzade Mustafa Şevki Paşa’nın oğlu olup, Hatay Cumhuriyeti’nin ilk ve tek Cumhurbaşkanı’dır. Eski Hatay ve İstanbul milletvekili, Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) kurucularından Mustafa Murat Sökmenoğlu’nun babasıdır. 

Tayfur Sökmen, Kırıkhan Rüştiyesi (Ortaokulu)’ni bitirdikten sonra özel eğitimle tahsilini tamamlayarak, Birinci Dünya Savaşı yıllarında istihbarat görevlerinde çalışmaya başladı. Kurtuluş Savası yıllarında İkinci Kolordu emrinde   "Kuva-yi Milliye" Kuvay-ı Milliye komutanlığı, Hatay   "Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri" Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti temsilciliği, İskenderun ve havalisi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruculuğu ve başkanlığı, Antakya-İskenderun Muaveneti İçtimaiye Cemiyeti Başkanlığı, Hatay Erkimlik Cemiyeti Başkanlığı yaptı. İskenderun Sancağı’ndaki Fransız işgaline karşı direniş hareketinin örgütlenmesine öncülük etti. 20 Ekim 1921’de TBMM Hükümeti ile Fransa Hükümeti arasında imzalanan Ankara Antlaşması’yla İskenderun Sancağı, Fransız mandası altındaki Suriye’ye özerk bir yönetim birimi olarak bağlanmıştı. Fransız manda yönetimi Araplar ile Hıristiyanları kayıran bir tutum izlemeye başlayınca direniş yeniden başlamıştı.

Tayfur Bey, direnişin önderlerinden olduğu için gıyabında (kendisi bulunmadan) yargılanarak ölüm cezasına çarptırılınca Adana’ya kaçtı. Sonra yurtdışına çıkarak 1924-26 yıllarında Viyana’da yaşadı. Türkiye Dışişleri Bakanlığı’nın girişimiyle Fransa’dan İskenderun Sancağı’na girişi için izni alındı. Buna rağmen üzerindeki baskı devam ettiğinden, 1927’den sonra Gaziantep, Adana ve İstanbul’da yaşamak zorunda kaldı. 

Tayfur Sökmen, 1935’te Antalya’dan bağımsız milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi. 1936’da Fransa’nın Suriye ve Lübnan’a bağımsızlık vermesi üzerine, İskenderun Sancağı’nın da bağımsızlığa kavuşturulması için çalıştı. Bu arada Mustafa Kemal Atatürk de, İskenderun sancağının bağımsızlığa kavuşturmak için yoğun girişimlerde bulunuyordu.

Ocak 1937’de İskenderun Sancağı’na, dışişlerinde Suriye’ye bağlı, ama kendi anayasasıyla yönetilen yarı özerk bir sancak statüsü tanınarak, sancağın adı da Hatay Sancağı olarak değiştirildi. Aynı yıl Türkiye’nin verdiği nota üzerine Fransa, sorunun Milletler Cemiyeti’nde çözülmesini istedi. Uluslararası koşulların da dayatması sonucunda varılan anlaşmayla, Milletler Cemiyeti (Birleşmiş Milletler) 19 Mayıs 1937’de Hatay için bir anayasa kabul etti ve Türkler ile Fransızlardan oluşan bir kurulun gözetiminde Hatay Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilan edildi. Hatay Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanlığına da 2 Eylül 1938 tarihinde Tayfur Sökmen seçildi 

Hatay Cumhuriyeti 23 Haziran 1939’da, kendi Millet Meclisinin kararıyla Türkiye Cumhuriyeti’ne katıldı. Hatay’ın Türkiye Cumhuriyeti’ne katılmasıyla birlikte, Cumhurbaşkanlığı görevi sona eren Sökmen; Antalya (1939-50), Hatay (1950-54) milletvekili olarak yasama görevini TBMM’de sürdürdü. Sökmen, 1969 yılında, Cumhurbaşkanlığı tarafından kontenjan senatörü seçilerek Cumhuriyet Senatosu üyeliğine getirildi. 1975 yılında etkin siyasal yaşamdan çekildi ve 1980 yılında İstanbul’da öldü. Öldükten sonra kimi orta ve yükseköğretim kurumlarına adı verildi. Evli ve altı çocuk babasıydı. 

Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar” (1978) adlı kitabında Hatay sorununu ayrıntılarıyla anlatmıştır.  

KAYNAKÇA: Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi (c. 17, s. 10723, 1986), Mehmet Tekin / Hatay Tarihi (1993), Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 1920-1991 (c. 4, l994), Falih Rıfkı Atay / Çankaya (2004), İhsan Işık / Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, c. 1, 2013), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2019). 

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör