Tatyos Efendi (Kemani)

Kanun Sanatçısı, Keman Sanatçısı, Müzisyen

Doğum
Ölüm
16 Mart, 1913
Eğitim
Ermeni Okulu
Diğer İsimler
Tateos Enkserciyan

Besteci, keman ve kanun sanatçısı (D. 1858, Ortaköy / İstanbul - Ö. 16 Mart 1913, İstanbul). Ermeni asıllı Osmanlı Türk Sanat Müziği bestecidir. Asıl adı Tateos Enkserciyan olup Ermeni asıllı Osmanlı bestecilerin en büyüklerinden birisidir. Babası Monakyan, Ortaköy Ermeni Kilisesi mugannisiydi (müzisyen, şarkıcı). Tatyos, Ortaköy’deki Ermeni okulunu bitirdi. Zanaatkar olması için bir çilingire, sonra bir saatçiye çırak olarak verildi. Müziğe olan düşkünlügü nedeniyle dayısı Movses Papazyan’dan kanun dersi almaya başladı. Amatör topluluklarda bir süre kanun çalmasının ardından kanunu bıraktı. Kemanî Kör Şebüh’dan keman çalmayı öğrendi. Daha sonra Civan ve Askid ağalardan da sözlü ve sözsüz yapıtlar, müzik teorisi öğrendi. Andon, Hanende (şarkıcı) Astik ve Civan ağalardan meşk etti (alıştırma yapmak, birlikte şarkı söylemek). 

Ünlendikten sonra Ahmet Rasim Bey, Civan ve Andon kardeşler, Şevki Bey, Kemençeci Vasilaki, Tamburi Cemil Bey ile arkadaşlık kurdu ve onlarla birlikte çaldı. Bu arkadaşlıkların olumlu etkisiyle saz eserlerinde de başarılı oldu. Hanende Karakaş, Tanburî Ovakim, Kanunî Şemsi gibi müzisyenlerle Galata semtindeki Pirinççi Gazinosu başta olmak üzere, uzun yıllar fasıllar yönetti. Eserlerinin çoğu kayıt altına alınamadığı için nota bilmesine karşın unutulmuştur. 

Tatyos Efendi, birçok eserine de güfte de yazmıştır. Çağının gerekleri ve sanat anlayışına göre güzel saz ve söz eserleri bestelemiş, Klasik Türk Müziği makamlarının geleneksel ifade özelliklerini başarı ile yansıtmıştır. Saz eseri olarak bestelediği karcığar, suzinak, rast peşrevleri; hüseyni, suzinak, rast saz semaileri ile birlikte daha başka kimi şarkıları çok ünlüdür.

Çok verimli bir melodi yaratıcısı olan Tatyos Efendi, daha çok şarkı bestelemiştir. Günümüze ulaşabilen peşrev ya da sazsemailerinin çoğu Türk çalgı müziğinin en değerli parçaları arasında yer alır. Şarkıları daha bestelenir bestelenmez tutulmuş ve fasıllara girmişti. Başlıca şarkıları arasında; Gel elâ gözlüm efendim, yanıma (suzinak), Çeşm-i cellâdın ne kanlar döktü Kâğıthane’de (rast), Bir gönlüme bir hâl-i perişanıma baktım (rast), Mey-i lâlinle dil mestane olsun (rast), Çektim elimi gayri bu dünya hevesinden (hüseyni), Bu akşam gün batarken gel (uşşak), Ehl-i aşkın neşvegâhı kûşe-i meyhanedir (kürdilihicazkâr), Gözüm hasretle giryandır (hüzzam), Gamzedeyim deva bulmam (uşşak) bulunmaktadır. Çalgı eserlerinin en önemlileri ise; Karcığar Peşrev, Rast Peşrev, Suzinak Peşrev, Kürdilihicazkâr Sazsemaisi, Hüseyni Sazsemaisi ve Suzinak Sazsemaisi’dir.

Tatyos Efendi, yaşamını çeşitli gazinolarda keman ya da kanun çalarak kazandı. Sağlığı bozulduktan sonra Ahmet Rasim gibi birkaç dostunun dışında yalnız kaldı. Ölüm kaydı kilise defterine, Türk müziğinde önemli bir sanatçı olmasına karşın, “Çalgıcı” olarak geçirildi. Sanatçının cenazesi Ahmet Rasim Bey’le birlikte on onbeş kişi tarafından kaldırılarak Kadıköy Uzunçayır Ermeni Mezarlığı’nda toprağa verildi. Türk müziğine önemli katkılar veren Tatyos Efendi’nin 8 peşrev, 6 saz semaisi, bir beste denemesi, çeşitli makam ve usullerden bestelediği 47 şarkısı bulunuyor. Süleyman Erguner, 1996 yılında, onun eserlerinden seçmelerle  “Tatyos Efendi -Traditional Crossroads” adlı bir albüm yayımlamıştır.

Yakın dostu Ahmet Rasim Bey, sözlerini de kendisinin yazdığı uşşak makamındaki şu eseri için, “Onun ömrünün hâsılasıdır” demişti:

“Gamzedeyim devâ bulmam

Garibim bir yuva kurmam

Kaderimdir hep çektiğim

İnlerim hiç rehâ bulmam”

Tatyos Efendi’nin çatık kaşlı, pos bıyıklı, kısa boylu, tıknaz yapılı, kalender yaradılışlı, hafif şehlâ gözlü bir kişi olduğu söylenirdi. Bilinen en ünlü eserleri, Mustafa Kemal Atatürk’ün de sevdiği şarkılardan olan “Mani oluyor halimi takrire hicabım” ve “Gamzedeyim deva bulmam”dır. Bu son şarkıyı Barış Manço, Müzeyyen Senar, Cansu Koç, Kubat gibi sanatçılar da seslendirmiştir.

HAKKINDA: Rahmi Kalaycıoğlu / Türk Musikisi Bestekârlar Külliyatı (4 cilt, 1979), Avni Anıl / Anılar ve Belgelerle Musikimiz (1981), Mehmet Nazmi Özalp / Türk Musikisi Tarihi (1986), Büyük Larousse Ansiklopedisi (c. 18, 1986), Yılmaz Öztuna / Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi (1990), Süleyman Erguner / Tatyos Efendi - Traditional Crossroads (1996), Ermeni Bestekârlar – Osmanlı Mozayiği 1-2-3 (3 albüm, 2003), Ana Britannica Ansiklopedi (c. 20, 2005), Vural Sözer / Müzik Ansiklopedik Sözlük (2005).

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör