Müzisyen, ses sanatçısı (D. 1938,
Diyarbakır - Ö. 18 Aralık 1996, İzmir). Eyşana Kurd, Eyşe Xan, Eyşana Eli olarak
ta tanındı. Bir dengbejin kızı olan Şan, Diyarbakır, Antep, İstanbul, Almanya,
Bağdat ve İzmir'de yaşadı. Baba evinde kurulan dengbêj divanlarıyla yaşama
gözlerini açan Ayşe Şan, sanat hayatına mevlitlerle, yani dini şarkılar
söyleyerek başladı. Dokuz yaşında babasını yitiren Şan, çevresinin, kadınların
şarkı söylemesine şiddetle karşı çıkması ve maruz kaldığı feodal baskılar
nedeniyle genç yaşta Diyarbakır’dan ayrılarak Gaziantep’e yerleşti. Antep’te
sanat yaşamına ilk ciddi adımı atan Ayşe Şan, Kürtçenin o dönemde yasak olması
nedeniyle radyoda Türkçe şarkılar söylemeye başladı. İki yıl boyunca bu
çalışmasını sürdüren Şan, 1963 yılında sanatın merkezi olarak gördüğü
İstanbul’un yolunu tuttu.
İstanbul’da Kürtçe ve Türkçe
konserler veren Ayşe Şan'ın ilk ünlenen şarkısı ‘Ez Xezalım’ adlı parça oldu.
Kısa süre sonra çıkardığı Kürtçe-Türkçe ilk kaseti, onun tüm Kürtlerin
tanınmasına yol açtı. Ancak Ayşe Şan’ın tanınması, onun üzerindeki baskıları
azaltmaz, bilakis artırdı. Kürtlere ve Kürtçe diline yönelik tehditlerin en
şiddetli dönemi olan bu yıllarda baskılara daha fazla dayanamayan Şan, Almanya
ya göç etti. Sürgünde sanatını sürdürmeye çalışan kadın sanatçı, burada 18
aylık kızı Şahnaz’ı yitirince direndiği baskılara bir de duygu dünyasındaki
büyük yıkım eklendi. Şan’ın dillere destan “Qederê” adlı parçası bu yıllarda
yazılır ve söylenir.
Şan, Almanya’da geçirdiği bu
dönemin ardından yeniden İstanbul’a döndüğünde iyi bir evlilik yaparak üç çocuk
annesi oldu. Ancak, Kürtçe söylediği şarkılar nedeniyle üzerinde yeniden oluşan
baskılar nedeniyle 1979 yılında bu kez Bağdat’ın yolunu tuttu. Bazı sanatçı
arkadaşlarının yardımı ile Bağdat’ın Sesi Radyosu’nda "Eyşana Eli"
adıyla sesini duyulmaya başladı. Dönemin Hewler Valisi’nin daveti üzerine
Hewler’e gitti. Burada iki büyük Kürt sanatçısı, Mehmet Arif Cizrawi ve İsa
Berwari ile tanıştı ve Cizrawi ve Berwari birçok yerde konserler verdi. Cizrawi
de Ayşe Şan’ın hayatından etkilenerek ‘Le le le waye, Eyşane le waye, çav
biçuke le waye..’ gibi Ayşe Şan’nın aşkını dilendiren şarkılar seslendirdi.
Ayşe Şan ‘Dayike’ ile artık
Kürtlerin tüm annelerin yüreğinin sesi olmuştu. Kendi yaşamında tanık olduğu
Kürtlerin acı ve baskı dolu yaşamını şarkılarında dilendiren Ayşe Şan, yine de
bütün acılarını vakur bir şekilde karşılayacak ve şunları söyleyecekti: “Ezilmişlik,
kendisiyle beraber büyük acı ve keder yaratır.
Ayşe Şan'ın acı ve keder dolu
yaşamı, yakalandığı amansız kanser hastalığı nedeniyle 18 Aralık 1996 tarihinde
İzmir’de son buldu. Doğduğu yer olan Diyarbakır'da gömülmeyi vasiyet etmiş
olmasına rağmen, bu isteği henüz yerine getirilmedi.
HAKKINDA: Ayşe Berktay / "Şan, Ayşe" (İhsan Işık /
Diyarbakır Ansiklopedisi, 2013).
