Yönetici, siyaset adamı, milletvekili, bakan, Türkiye Halk
İştirakiyyun Fırkası kurucusu ve lideri (D. 1867, Erzurum – Ö. 1935, İstanbul).
Mülkiye Mektebini (Siyasal Bilgiler Fakültesi) bitirdikten (1889) Mina, İşkodra
ve Yanya vilayetleri mektupçuluğu (1889-1908), Çeşitli kazalarda kaymakamlık yaptı, Harput valiliğinde bulundu. Gizli İttihad ve Terakki Cemiyetine girmiş
olması nedeniyle, Harput Valisi iken, Sadrazam (Başbakan) Damat Ferid Paşa
tarafından görevden (1918) alındı. Birinci Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne Tokat
Milletvekili olarak katıldı. Yeşilordu Cemiyetinin genel sekreterliğine seçildi
ve Halk Zümresine girdi. Bu
dönemde İçişleri Bakanı da oldu, fakat çeşitli baskılar karşısında ertesi gün
istifaya zorlandı. İki gün sonra sağlığının bozulduğu gerekçesiyle bu görevden çekilmek zorunda kaldı.
Ali Nazım Bey, dağıtılan Yeşil Ordu'nun kimi yandaşlarıyla İslamcı komünist eğilimli Halk
İştirakiyun Fırkası'nı (THİF) kurdu, geçici
genel başkan oldu (Aralık 1920).
Çerkez Ethem ayaklanma-sının
bastırılmasının ardından hükümete THİF'nin
faaliyetlerini durdurduğunu bildirdi (Şubat 1921). Ancak bir süre sonra THİF'yi gizli komünist parti haline getirdiği
savıyla, üyeleri resmi Komünist partisi kurucularından olan (Kılıç Ali, Topçu İhsan [Eryavuz] beyler) Ankara İstiklal Mahkemesi'nce 15 yıl ağır kürek cezasına çarptırıldı; dokunulmazlığı kaldırıldı (Mayıs 1921). Üç ay sonra çıkarılan bir afla salıverildi ve Yeni hayat adıyla
bir gazete yayımlamaya başladı;
hükümetten izin alarak THİF'yi
yeniden kurdu (Nisan 1922). Aynı
yılın eylül ayında bu parti bir kez daha
hükümet kararıyla kapatıldı ve Nâzım Bey
de 3 ay hapse mahkûm edildi (1923). Bu
son mahkûmiyetinden sonra siyasal yaşamdan
çekildi.
KAYNAK: Türkiye Ansiklopedisi 4 (1974), Milliyet
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (16. cilt, 1986).
