Şair ve bilgin (D. 1520, Prizren - Ö. 1571,
Üsküp). Öğrenimini İstanbul’da gördü. Taşköprülüzade Ebussuud Efendi,
Fenerizade Muhittin Efendi gibi Kanuni döneminin ünlü bilim adamlarından ders
aldı. Gençliğinden itibaren şiirle yakından ilgilendi. Zatî, Taşlıcalı Yahya,
Hayalî gibi İstanbul’un ünlü şairleriyle arkadaşlık etti. Bursa’da Emir Sultan
Vakıfları mütevellisi, İstanbul’da Ebussuud Efendi’nin Fetva kâtibi oldu.
Silivri’de ve son kez Üsküp’te kadılık yaptı.
Şiirlerini Divan’ında topladı. Şehrengiz’de
Bursalı güzelleri tanımlayan ve dönemindeki önemli birçok Arapça kitabını
Türkçeye çeviren Âşık Çelebi’nin en önemli eseri Meşâirü’ş-Şuarâ (1546)
adlı tezkiresidir. 16. yüzyıl şairlerini tanıtan şiirlerinden örnekler veren ve
alfabetik (ebced) sıralamaya göre düzenlenmiş bu eserini II. Selim’e sunmuştur.
Tezkiresinin mukaddimesinde şiir hakkında düşüncelerini sergilerken Allah’ın
Kelam sıfatı üzerinde durur. Nazım ve nesir arasındaki ayrımlara dikkat çeker.
Kafiye hakkında söz söyleyen İslâm bilginlerinin düşüncelerini nakleder ve
Aristo’nun kafiye konusundaki fikrini eleştirir. Şuara suresinin üstünde
dururken müfessir Zamahşeri ve Beyzavi’nin tefsirlerine başvurarak görüşlerini
açıklar. Diğer tezkire yazarlarından farklı olarak, şiir ve müzik arasındaki
ilişkiyi yorumlar. Tezkiresinin yazma nüshası Fatih Millet Kütüphanesindedir.
BAŞLICA ESERLERİ:
Divan, Şehrengiz-i Bursa, Zigetvarnâme (Kanuni’nin Zigetvar seferini anlatan manzum
eseri), Mecmua-i Sukûk (mahkeme ilamları), Zeyl-i Şakayık,
Meşâ’irü’ş-Şuarâ (tezkire, 1568; Londra basım, 1974).
ÇEVİRİ: Ravzatü’ş-Şühedâ (Hüseyin
Vaiz’in, Farsçadan), Et-Tıbrü’l Meşbûk (Gazzali’den), Es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye
fî Islâh-ı Raiyye (İbn Teymiyye’den), Şakayıku’n Nu’maniyye
(biyografiler kitabı, hocası Taşköprülüzâde’den).
HAKKINDA: Mustafa İsen / Türk Tezkireciliğinde
Antoloji Tipi Örnekler (Millî Eğitim, sayı: 86, 1989), Günay Kut / TDV İslâm
Ansiklopedisi (c. 3, 1991), Muhsin Macit / Mukaddimelere Göre Tezkire Türünün
Teşekkülünde Herat Tezkirelerinin Rolü
(Yedi İklim, Şubat 1993), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü
(18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas.
1999).
