Ekrem Cemil Paşa

Asker, Anı Yazarı, Tarihçi, Siyasetçi

Doğum
22 Şubat, 1891
Ölüm
31 Ocak, 1974
Eğitim
Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi)
Burç
Diğer İsimler
Cemilpaşazade Ekrem

Asker, siyaset adamı, tarihçi, anı yazarı (D. 22 Şubat 1891, Diyarbekir - Ö. 31 Ocak 1974, Şam / Suriye). Cemilpaşazade Ekrem olarak da bilinir. Diyarbekir’in önde gelen ailelerinden Cemil Paşazade Kasım Bey ile Çerkez Hayriye Hanımın oğlu olarak dünyaya geldi. İlköğretimini evde özel olarak dersler alarak tamamladı. Ardından Diyarbekir Askerî Rüştiyesi (Ortaokulu, 1908) ile İstanbul Mekteb-i Sultanisi (Galatasaray Lisesi, 1912)’ni bitirdi.  Liseyi bitirdiği yıl, ilk yasal Kürt öğrenci derneği olarak İstanbul’da kurulan Kürt Talebe Hêvî Cemiyeti’nin üyesi oldu.

Yükseköğrenim için yurtdışına gönderildi. Ancak Lozan’da başlayıp Belçika’nın Gand kentinde sürdürdüğü mühendislik öğrenimi bitmeden Birinci Dünya Savaşı (1914-18) başlayınca yurda döndü. Topçu olarak Çanakkale Cephesi’nde savaştıktan sonra gönderildiği Şark Cephesi’nde yaralanmıştır. Tedavi gördükten sonra Diyarbekir’de Mustafa Kemal (Atatürk)’in şifre subaylığını ve Nihat (Anılmış)’ın karargâh komutan yardımcılığını yaptı. Sonra Filistin Cephesi’ne gönderildi. Nablus Yarmasıyla kendi birliği yok edilince, Halep’ten Mardin’e, oradan da Diyarbekir’e döndü.

Ekrem Cemil Paşa,1918 yılında Diyarbekir’de Kürt Teâli Cemiyeti’ni kurdu ve bir süre de başkanlığını yaptı. 1919’da İstanbul’a geçerek oradaki Kürdistan Teâli Cemiyeti’nin de resmi üyesi oldu. 1920’de Kürdistan’ın bağımsızlığını amaçlayan Kürt Teşkilat-ı İçtimaiye Cemiyeti’ni kurdu. 1921’de tekrar Anadolu’ya dönerek Diyarbekir ve Mardin yöresinde beş aydan fazla kaldıktan sonra bölgeden ayrılacakken, Midyadî tarafından Abdülkerim’e ihbar edilip yakalanarak Ankara’ya gönderildi, 1922’de İstiklal Mahkemesi’nce beraat ettirildi. 1925’te Şeyh Said İsyanı sırasında tutuklanıp İstiklal Mahkemesi’nde yargılanarak Kastamonu Cezaevi’ne gönderildi. 1928’de serbest kaldıktan sonra İstanbul’a sürüldü. Altı aylık bu sürgünden sonra Diyarbekir’e dönebildi. Ancak 19 Mart 1929’da Suriye’ye iltica etti ve 13 Ocak 1974’te Şam’da vefat etti.

ESERLERİ:

Hînkerê Zimanê Kurdî, Rehberê Ziman ê Her Du Kurdî: Kurmancî, Babanî (1921), C.P.C., Dîrok a Kurdistan Bi Kurteliri - I, (Beyrut, 1972), Muhtasar Hayatım (1989), Kürdistan Kısa Tarihi (1998).

KAYNAKÇA: Şevket Beysanoğlu / Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları (c. 2, 1997), Mehmet Kemal Işık (Torî) / ‘Ekrem Cemil Paşa’ (Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, 2000), İhsan Işık / - TEKAA (11 Cilt, 2. Bas. 2009) - Diyarbakır Ansiklopedisi (2013).

CEMİL PAŞA KONAĞI

Tarihi köşklerden önemli bir köşk olan Cemil Paşa Konağı, eski bir yanardağ olan Karacadağ lavlarının oluşturduğu taşlardan yapılmış. Ayrıca beyaz taşlar da dekor içinde kullanılmıştır. Kara ikliminin yaşandığı Güneydoğuda yazları çok sıcak ve kışları da bayağı soğuk geçince, evler de genellikle bu duruma göre yapılır. Nitekim Cemil Paşa Konağında yazlık, kışlık ve mevsimlik bölümler mevcuttur. Son derece dayanıklı olan bazalt taşının mimaride kullanılması, konağı doğa koşullarına karşı, Diyarbakır’ın surları gibi dayanıklı kılmış.

  Konağın selamlık bölümündeki konsollardan birinin üzerindeki hicri 1305 (M.1887) tarihinde inşaata başlanıldığını,1306 (M.1888) tarihinde ise Konağın tamamlandığını anlıyoruz. Yine aynı girişin ahşap kapı kanatlarının üstte, kemere yakın yerinde, çerçeve içinde ve iki satır halinde olmak üzere, yine konağın hizmete giriş tarihi olan 1306 (M.1888)’e yer verilmiştir. Bu ikinci satırdaki 1902 tarihi, Siirt mutasarrıflığı ve Yemen valiliklerini yapmış, Cemil Paşa'nın vefat yılı olarak Arapça rakamlarla belirtilmiştir.

  Selamlık bölümüne sokak ve haremliyken olmak üzere, iki kapı açılıyor. Geniş havuzlu bahçesi, ahırı, misafir ağırlama odaları ve diğer yapılarıyla Cemil Paşa Konağı bir saray gibidir.

  O yıllarda en az elliden fazla görevliler için yapılmış ek binada da temizlik, çocuk bakımı, yemek yapma gibi işleri gören kadın ve erkek, bir çok hizmetlinin yaşadığını, yine yazılı ve sözlü kaynaklardan öğreniyoruz.

  Konakta bazalt taşının siyah etkinliğini azaltmak için Cıs denilen motiflerle, beyaz renkli çiçekler yapılmış. Onların zemini de Horasan döşeme ile kaplanmış, tavanlar ise ahşap olup kirişler genellikle kavak ağacından oluşturulmuştur. Odaların önemine göre bu kirişler ya düz veya oymaklı şekiller verilerek boyanmıştır. Ceviz kapaklı dolaplar, süslü bacalar ve alçı bezemeli büyük beşgen nişlerle, Cemil Paşa Konağı tam anlamıyla muhteşem bir tarihi yapıyı sergiliyor.

  Dilerseniz gelin bu muhteşem konağın yıllarca önce verdiği hizmeti, Cemil Paşa'nın torunlarından Ekrem Cemil Paşa’nın kendisinden dinleyelim:

  "Ben yirmi bir yaşına gelinceye dek Cemil paşa konağı denilen saray,bir şato,belki de kışla görünümünde olan bu muazzam konakta yaşadım. Yirmiden fazla hanım, en az onlar kadar hizmetçi ve işçi, otuzdan fazla çocuk bu muhteşem yapıda yaşardı. Selamlık dairesinde de yirmiden fazla hizmetçi vardı. Kahveci, oda hizmetçileri, sofra hizmetçileri, çıraklar… Harem ve selamlık dairelerinin çiçek bahçelerinde akasya ve leylak gibi süs ağaçlarından başka, kırk ve elli kadar da elma, armut, kayısı, şeftali ve dut türünde meyve ağacı vardı. Her dairede suyu gece-gündüz akan havuz ve çeşmeler vardı. Biz çocuklar ilk yüzmeyi bu havuzlarda öğrendik. Yine biz çocuklar üç grup oluşturmuştuk. Dadılar, bebeklerle ve en küçüklerle uğraşırdı. Bizim gibiler de herkes kendi yaş grubuyla gezerdi."

  Böyle diyor Ekrem Cemil Paşa. Ders saatlerinden sonra eğlenceli vakitler geçirip bahçedeki ağaçlara tırmanışları ve meyve toplayıp hizmetlilere takdim edişleri, dün gibi  aklında. Sekiz yaşından itibaren onlara binicilik öğretmek için çeşitli boyutlarda Şam eşekleri alınmış. Selamlık dairesinin bir de ahırlık bölümü var, Cemil Paşa Konağı'nın. Bu bölümde avlu, arpalık, samanlık ve çeşitli genişliklerde hayvanlar için yer yapılmış. Konak, Ali Paşa Mah. Binici Sok. No: 1-6-8’de yer almaktadır.

KAYNAK: Enver Yorulmaz / Güneydoğu Güneydoğu (1997, s. 92).

Yazar: Enver Yorulmaz

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör