Bilim Tarihi Profesörü, Akademisyen, Devlet Adamı,
Diplomat, Milletvekili, İslam İşbirliği Teşkilatı Eski Genel Sekreteri. 26
Aralık 1943 tarihinde Kahire’de doğdu. Yozgatlı Prof. Mehmet İhsan ve Rodoslu
Seniye Hacıoğlu’nun oğludur.
Türk kültürünü küçük yaşta aile çevresinde tanıyan
İhsanoğlu, öğrenci iken Kahire Milli Kütüphanesi’nde (1962-1966) çalışmalar
yaptı ve Şarkiyat Bölümü’nde yazma ve eski basma eserlerin tasnif ve
kataloglarının hazırlanma işinde görev aldı. Mısır Ayn Şems Üniversitesi Fen
Fakültesi’ni (1966) bitirdikten sonra, El-Ezher Üniversitesi Fen Fakültesi’nde
akademik hayatına başladı.
1966-70 yılları arasında El-Ezher Üniversitesi Fen
Fakültesi Kimya Bölümü’nde araştırma görevlisi olarak görev yapan İhsanoğlu
1970 yılında El-Ezher Üniversitesi’nde Organik Kimya alanında yüksek lisansını
tamamladı. Aynı yıllarda Ayn Şems Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı
dersleri verdi. 1971-80 yıllarında Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’nde
öğretim üyesi olarak görev yaptı ve 1974 yılında doktorasını tamamladı.
1975-77’de İngiltere Exeter Üniversitesi’nde araştırmacı ve ziyaretçi öğretim
üyesi olarak doktora sonrası çalışmalar yürüttü. 1978-80’de A.Ü. Fen
Fakültesi’nde ve Malatya İnönü Üniversitesi’nde doçent olarak görev yaptı. Batı
kültürüyle de yakın ilgisi olan İhsanoğlu 1974-80 yılları arasında Kültür
Bakanlığı Telif ve Tercüme Kurulları üyeliklerinde bulundu.
Prof. İhsanoğlu, meslekî kariyerinin ve şahsî ilgi
alanlarının bileşkesinde tarih, bilim tarihi, sanat ve mimari, kültürel
kalkınma, uluslararası ve kültürlerarası ilişkiler alanlarına yayılan geniş bir
konular yelpazesi üzerinde uzmanlaştı. 1980 yılında 57 üye devleti bulunan
İslam Konferansı Teşkilatı’na (İKT, Haz. 2011’den beri bugünkü adıyla İslam
İşbirliği Teşkilatı) bağlı olarak İstanbul'da kurulan İslâm Tarih, Sanat ve
Kültür Araştırma Merkezi'nin (IRCICA) Kurucu Genel Direktörlüğüne Türk Hükümeti
ve İKT mutabakatıyla tayin edildi. Bu Merkezin Kurucu Genel Direktörü olarak
birçoğu dünyada ilk teşkil eden ve bugün de devam eden araştırma ve yayın
programları oluşturdu ve yönetti. İslâm medeniyetinde bilim, sanat, yazılı ve
mimari miras, bu mirasın korunması ve restorasyonu, başta Osmanlı dönemi olmak
üzere değişik dönemlerin kültür ve bilim faaliyetleri ve eserleri, tarihte ve
günümüzde İslam dünyasının değişik bölgeleri arasında ve başta Batı dünyası
olmak üzere başka medeniyetlerle kültürel ilişkiler konularında
gerçekleştirdiği bu programlar çerçevesinde uluslararası konferanslar
düzenledi, ilk kaynaklara dayanan başvuru ve inceleme kitapları yayınladı,
dünya akademik çevrelerinde bu konulardaki çalışmaların gelişmesine katkıda
bulundu.
Bu çalışmaların yanı sıra Prof. İhsanoğlu 1984’te
İstanbul Üniversitesi Bilim Tarihi Bölümü’nün, 1989’da Türk Bilim Tarihi Kurumu’nu
kurucu başkanı oldu; 2001-2004 arasında Uluslararası Bilim Tarihi ve Felsefesi
Birliği (IUHPS, Paris) başkanlığını yaptı ve Paris’te bulunan Uluslararası
Bilim tarihi Akademisi tarafından verilen bu alandaki en üstün paye olan Koyré
Madalyası sahibi oldu. Aynı zamanda 1983’ten itibaren İKT’ye bağlı
Milletlerarası İslâm Kültür Mirasını Koruma Komisyonu’nun Sekreterliği
görevini, 1992-96 arasında Harvard Üniversitesi (ABD) Orta Doğu Araştırmaları
Merkezi Danışma Kurulu üyeliğini, 1987-1997 arasında Malay Dünyasında İslâm
Medeniyeti adlı proje ve kitabın direktörlüğünü ve 1988-2004 arasında
UNESCO’nun İslâm Kültürünün Değişik Yönleri adlı yayınının editörlüğünü
yaptı. 1995 yılından başlayarak OMETAR (Osmanlı medeniyeti tarihi) başlığıyla
bilim ve teknoloji tarihi veri bankasını kurdu ve yönetti.
Türk ve İslam sanatlarının gelişmesi ve dünyada
tanıtılması alanında da öncü hizmetleri bulunan İhsanoğlu’nun bu sahadaki
kalıcı hizmetlerinden biri 1986’dan beri üç yılda bir defa yapılan uluslararası
hat sanatı yarışmasını oluşturmak oldu. Bu yolla bu sanatın İslam dünyasının
dışında da ilgi görmesini amaçladı ve bu girişimler neticesinde İstanbul
Osmanlı döneminde olduğu gibi klasik hat sanatının başkenti olarak ön plana
çıkmaya başladı. Ayrıca 1980lerden beri oluşturduğu eğitim programlarıyla İslam
dünyası içinden ve dışından hattatlar için “İcazet” geleneğini canlandırdı.
Prof. İhsanoğlu, IRCICA Genel Direktörü olarak 24 yıl
boyunca kaydettiği başarılar neticesinde IRCICA’nın da bağlı olduğu İKT’ye
seçimle gelen ilk Genel Sekreter olarak Ocak 2005’te bu göreve başladı.
Teşkilatta gerçekleştirdiği reform ve kalkınma için işbirliği projeleriyle
göreve başlamasından üç yıl sonra, Mart 2008’deki İslam Ülkeleri Zirve
Konferansında devlet başkanlarının oy birliğiyle bu göreve yeniden seçildi.
İhsanoğlu’nun çalışmaları İKT’nın küresel planda saygınlık ve etkinlik
kazanmasına ve böylece temsil ettiği İslam dünyasının daha iyi ve doğru bir
biçimde tanınmasına önemli katkılar yaptı. İhsanoğlu, İslam dünyasının
problemlerini uluslararası platformlarda dile getirerek daha fazla söz sahibi
olmaları için çalıştı.
Teşkilat üyesi ülkelerin ekonomi ve ticaret alandaki
işbirliğinin kapsamını genişleterek bu ülkeler arasında bilimsel
araştırma-geliştirme ve üniversitelerin geliştirilmesi konularından
medeniyetler, dinler ve mezhepler arası tanışma ve uzlaşma konularına uzanan
uluslararası projeler yürüttü.
Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu, 10 Ağustos 2014
cumhurbaşkanlığı seçimleri için CHP ve MHP ile meclis dışında kalan bazı
partiler tarafından "çatı aday" olarak gösterilmiş ve o günün zorlu
şartlarında yüzde 38,5 oranında oy alarak başarılı bir sonuç elde etmişti. Bu
başarılı netice, İhsanoğlu'nun yürüttüğü nezih ve dürüst kampanyanın bir eseri
olduğu kabul edilmiştir. Cumhurbaşkanlığı seçimi sonrasında ise davet üzerine
girdiği 7 Haziran 2015 seçimlerinde İstanbul MHP Milletvekili olarak seçilmiş
ve MHP çatısı altında siyasi hayatına devam etmiştir.
Edebî Çalışmaları:
Prof. İhsanoğlu’nun ilk edebî çalışması Mehmet Akif
hakkındaki makaleleri ve el-Uksur’da şiirinin tercümesidir. (Al-sh’ir
dergisi, Kahire, Nisan 1964). İhsanoğlu, Nazım Hikmet’in ünlü Ferhat ve
Şirin adlı eserini Arapça’ya çevirdi ve bu çeviri 1969 ve 1974’de iki defa
yayınlandı ve Kahire’de sahnelendi. Türk edebiyatından hikâye örneklerini İslam
dünyasına tanıtmak amacıyla derlediği ve çevirdiği eserler ise Yeni Türk
Edebiyatı’ndan Hikaye Antolojisi adıyla 1970 yılında yayımlandı.
Bilimsel Çalışmaları:
Prof. İhsanoğlu’nun bilim tarihi, Türk kültürü, İslam
dünyasının Batı dünyası ile ilişkileri ve Türk-Arap ilişkileri ile ilgili
yazılmış pek çok kitabı, makaleleri ve bildirileri yayınlandı. Bunun yanısıra
ansiklopedi maddeleri ve muhtelif dergilerde akademik makaleleri yayınlandı.
Osmanlı tarihinin değişik yönlerini ele alan, yazarlığını ve/veya editörlüğünü
yaptığı yayınları arasında Türkçe, İngilizce, Arapça, Rusça, Arnavutça ve
Boşnakça dillerinde yayınlanan Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (iki
cilt), Açıklamalı Türk Kimya Eserleri Bibliyografyası, Başhoca İshak
Efendi/Türkiye'de Modern Bilimin Öncüsü, yine modern bilimlerin Türkiye’ye
girişini ve Osmanlı bilim zihniyetini değerlendiren Büyük Cihattan Frenk
Fodulluğuna ve bunun ikinci ve üçüncü baskısı Osmanlılar ve Bilim
Kaynakları Işığında Bir Keşif, İngiltere’de yayınlanan Science,
Technology and Learning in the Ottoman Empire: Western Influence, Local
Institutions, and the Transfer of Knowledge adlı kitabı, Türkçe, Arapça
ve İngilizce dillerinde yayınlanan Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları,
ve Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı ve Yapı Kredi Yayınlarından basılan Osmanlı
Bilim Mirası başlıklı kitapları bulunuyor.
Üyelikleri:
Ekmeleddin İhsanoğlu IUHPS üyeliğinin yanında
Uluslararası Bilim Tarihi Akademisi (Paris) üyesi, Uluslararası Al-Furkan İslam
Mirası Danışma ve İhtisas Kuralları (Londra), Ürdün İslâm Medeniyeti
Araştırmaları Kraliyet Akademisi (Amman), Ortadoğu ve Balkan Araştırmaları
Vakıf (İstanbul), Kuzey Amerika Orta Doğu Araştırmaları Kurumu (MESA, ABD),
Uluslararası İslâm Bilim ve Teknoloji Enstitüsü (IIIST, ABD), Arap Dilleri
Akademisi (Ürdün), Arap Dilleri Akademisi (Suriye) üyesi, Arap Dilleri
Akademisi muhabir üyesi (Mısır), Mısır Tarih Kurumu (Kahire), Uluslararası Tıp
Tarihi Kurumu (Paris) ve Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk
Kültür Merkezi asil üyesidir. Journal of Islamic Studies (Oxford Centre
for Islamic Studies, Cambridge), Arts and The Islamic World (Londra), American
Journal of Islamic Studies (ABD), Al-Usur (Londra ve Riyad), Archivum
Ottomonicum (Harrassowitz Verlag, Almanya), Bulletin of the Royal
Institute of Inter-Faith Studies (Ürdün) dergilerinin yazı kurulu üyesi, IRCICA
Haber Bülteni başeditörü olarak görev yaptı.
Ödülleri:
Prof. İhsanoğlu’na, uluslararası kültürel ilişkiler,
bilim ve sanata yaptığı hizmetlerden dolayı 1990’da Mısır Cumhuriyeti
Hükümetince liyakat nişanı, 1996’da Ürdün Kralı Hüseyin adına birinci derece
Bağımsızlık Madalyası, 2000’de T.C. Cumhurbaşkanı tarafından Devlet Üstün
Hizmet Madalyası, 2000’de İran Cumhurbaşkanı tarafından Yılın Kitabı Ödülü,
2002’de Senegal Cumhurbaşkanı tarafından “Ordre National du Mérite” nişanı,
2006’da Azerbaycan Cumhurbaşkanı tarafından Şeref Madalyası ve aynı yıl Rusya
Devlet Başkanı tarafından verilen ve Tataristan Cumhurbaşkanı’nın sunduğu Şeref
Madalyası, 2009’da Malezya Devlet Başkanı tarafından Tan Sri Nişanı ve Unvanı,
2010’da Pakistan Cumhurbaşkanı tarafından “Pakistan Hilali” Madalyası ve aynı
yıl Cibuti Cumhurbaşkanı’nın Birinci Derece “27 Haziran” Madalyası tevcih
edildi. 2012 yılında ise kendisine Gabon Cumhurbaşkanı tarafından ‘Grand
Commandeur Medal’ madalyası verildi. Bunların yanında İhsanoğlu’na 1990’da
Gambia Cumhuriyeti Fahrî Konsolosluğu görevi ve 1997’de Bosna-Hersek Hükümeti
tarafından “Ambassador at large” unvanı verildi. İhsanoğlu’na ayrıca 2007’de
İngiltere’deki Müslüman Sosyal Bilimciler Birliği’nin “Köprüler Kurma Ödülü”,
1994’te Amerikan Biyografi Enstitüsünce Altın Başarı ödülü, 1995’te İngiltere
Uluslararası Biyografi Merkezince 20. yüzyıl başarı ödülü, 1995’te İslam
Konferansı Teşkilatı tarafından şeref ve liyakat sertifikası, 2008’de Birleşmiş
Milletler Teşkilatı Kalkınma Programı (UNDP) tarafından “Yenilik İçin
Güney-Güney İşbirliği” Ödülü verildi. Çeşitli alanlardaki çalışmalarından
dolayı Türkiye’deki ve ABD, Azerbaycan, Bosna Hersek, Bulgaristan, İngiltere,
İtalya, Malezya, Rusya (Moskova) ve Rusya Federasyonu’na bağlı Başkurdistan ve
Tataristan, Pakistan ve Uganda’daki akademi ve üniversitelerce kendisine fahrî
doktora unvanı sunuldu. Aldığı ödüllerin yanı sıra Uluslararası Bilim Tarihi ve
Felsefesi Birliği (IUHPS) tarafından İhsanoğlu adına “İhsanoğlu Altın
Madalyası” oluşturuldu. Bu ödül ilk olarak astronomi tarihi alanındaki
çalışmaları için İspanya, Barselona Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Jose Bellver
Martinez’e verildi (Ağustos 2009).
ESERLERİ:
Osmanlı Bilim
Literatürü Tarihi (18 cilt): Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (2
cilt, 1997), Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi (2 cilt, 1999),
Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi (1999), Osmanlı Musiki Literatürü
Tarihi (2 cilt, 2003), Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi (2 cilt,
2004), Osmanlı Tabii ve Tatbikî Bilimler Literatürü Tarihi (2 cilt,
2006), Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi (4 cilt, 2008),
Osmanlı Astroloji Literatürü Tarihi ve Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi
zeyli (1 cilt, 2011), Osmanlı Bilim Literatürü Tarihi Zeylleri
(Matematik, Coğrafya, Musiki, Askerlik, Tabii ve Tatbiki Bilimler, Tıbbi
Bilimler) ve Osmanlı Mavzu’at al-Ulum Literatürü Tarihi (1 cilt, 2011), Osmanlı
Bilim Literatürü Tarihi Genel İndeksi (1 cilt, 2012).
Diğer
Eserleri: Türk Kimya Eserleri Bibliyografyası (1985), Osmanlı
İlmî ve Meslekî Cemiyetleri (1987), Başhoca İshak Efendi/Türkiye'de
Modern Bilimin Öncüsü (1989), Osmanlılar ve Batı Teknolojisi: Yeni
Araştırmalar Yeni Görüşler (1992), Transfer of Modern Science and
Teknology to the Müslim World (1992), İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı (Türkçe,
İngilizce, Arapça, Malay dili ve Japonca, 1992), Çağını Yakalayan Osmanlı:
Osmanlı Devletinde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri (Mustafa Kaçar
ile, 1994), Büyük Cihad'dan Frenk Fodulluğuna (1996), Osmanlı Devleti
ve Medeniyeti Tarihi ((Türkçe,1994-1998), (Arapça, 1999), (İngilizce,
2001-2002), (Boşnakça, 2004-2008), (Rusça, 2006) (Arnavutça, 2009),
Suriye'de Modern Osmanlı Sağlık Müesseseleri, Hastahaneler ve Şam Tıp Fakültesi
(1999), The West and İslam (Towards a Dialogue) (1999), The
Different Aspects of Islamic Culture, Volume Five: Culture and Learning in
Islam (baş editör olarak, Paris, UNESCO, 2003), Science, Technology and
Learning in the Ottoman Empire: Western Influence, Local Institutions, and the
Transfer of Knowledge (Oxon, Ashgate, 2003), Türkiye’nin Bilim ve
Teknoloji Politikaları: Cumhuriyetin 80. Yılında Toplu Bakış (İstanbul,
Türk Bilim Tarihi Kurumu, 2005), Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları:
Mehmed Ali Paşa’dan Günümüze Basılı Türk Kültürü Bibliyografyası ve Bir
Değerlendirme (İstanbul, IRCICA, 2006), Darülfünun: Osmanlı’da kültürel
modernleşmenin odağı (İstanbul, IRCICA, 2008), Süllemü’l-vusul ila
tabakati’l-fuhul, Katip Çelebi (6 cilt, 2010), The Islamic World in the
New Century The Organisation of Islamic Conference 1969-2009 (New York,
London, Columbia/Hurst, 2010), Osmanlı Bilim Mirası (Yapı Kredi
Yayınları, 2017), Kaybolan Dünyadan Nurlu Bir Sima: Yozgatlı İhsan Efendi (Doğan
Kitap, 2018)
KAYNAKÇA: Beşir Ayvazoğlu / Bir Bilim Adamının Romana Benzer
Hayatı: Ekmeleddin İhsanoğlu / Defterimde Kırk Suret (s.147-151, 3. bas. 1999),
İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001,
2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli
Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas.
2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) -
Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013). 75. Yılında Atatürk
Kültür Merkezi (s. 71-73), TDOE –TDE Ansiklopedisi c. 5, 2005), Essays in honour
of Ekmeleddin İhsanoğlu (Biography, bibliography and recollection about
İhsanoğlu compiled by Abdullah Topaloğlu, IRCICA, 2006).
