Ahmet Refik Altınay

Tarihçi, şair (D. 1880, Beşiktaş / İstanbul - Ö. 10 Ekim 1937). Sultan Abdülaziz’in vekilharcı Ürgüplü Ahmed Ağanın oğlu­. Nasrettin Hoca, Rıfkı Ali adlarını da kullandı. İlköğre­nimini Beşiktaş Vişnezâde Mektebinde tamamladı. Kuleli İdadisi ve Harbiye Mektebi (1898) mezunu. Toptaşı ve Soğukçeşme askerî okullarında coğrafya, 1902’den itibaren Harbiye Mek­tebinde Fransızca öğretmenliği yaptı. 1903’te üsteğmen, 1907’de de yüzbaşı oldu. Balkan Savaşı sırasında orduda görev aldı. Balkan Savaşı’ndan sonra emekli olduğu halde yeniden yüzbaşı rütbesiyle orduya katılarak ordu arşivini düzenlemekle görevlendirildi. 1908’de Mekteb-i Harbiye tarih öğretmenliğine başladı. 1909’da Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Ceride Şubesinde görev aldı, Mec­mua-i Askeriyye’yi yönetti. 1912’de Balkan Harbi’nde askeri sansür müfettişi olarak çalıştı ve savaş bitiminde emekliye ayrıldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında bir ara Ulukış­la’ya sürgün gitti. 1915’de Eskişehir Askerî Sevk Komis­yonu başkanlığını üstlendi. Bu sırada şiddetli bir hastalık geçirdi. Daha sonra Hazine-i Evrak’ta çalıştı. 1916’da Doğu Anadolu’ya görevle gönderildi. 1917’de terhis edildi. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Darülfünun’da tarih dersleri verdi, profesörlüğe yükseldi ve bu görevde 1933’e kadar kaldı. Abdurrahman Şeref’in ölümü üzerine Tarih-i Osmanî Encümeni başkanlığına getirildi (1924). Son yıllarını fakr-u zaruret içinde geçirdi. Haydarpaşa Hastanesinde vefat etti. Büyükada Tepeköy Mezarlığında yatmaktadır.

İlk yazı ve şiirlerini; yüzyıl başında İrtikâ, Ma’lûmat, Hazîne-i Fünûn, Mecmua-i Ebüzziyâ gibi gazete ve dergilerde; daha sonra İkdam, Yeni Mecmua, Tarih Encümeni Mecmuası, Harb Mecmuası, Türkiyat, Hayat, Anadolu, Edebiyat Fakültesi Mecmuası, Peyam, Akşam, Cumhuriyet gibi yayın organlarında yayımladı. Tercümân-ı Hakikat ve Millet gazetesi başyazarlığı yaptı. Bazı eserleri gazetelerde tefrika edildi. Halka tarih zevkini aşılayan üslupta eserler vermiş olması başlıca özelliğidir. Çoğu bestelenmiş birçok şarkısı vardır. Alkole aşırı düşkünlüğüyle de tanınırdı. Demirbaş Şarl adlı eserinden dolayı İsveç hükümeti tarafından kendisine bir nişan verilmiştir (1918). Eserlerinin sayısı yüzden fazladır.

Ahmet Refik Altınay’ın “Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayatı” başlıklı bir dizi halinde 1915-27 tarihleri arasında yayımlanan on altı eseri, 2001 yılından itibaren Tarihe Yolculuk dizisinde yeniden basılmaya başlandı. Fransızcadan üç ciltlik Târîh-i Medeniyyet (C. Seignobos’tan, 1912)’i çevirdi.

“(…) Ahmed Refik, asker ocağından yetişmiş şuurlu bir aydındır. (…) Şâir ve sa­natkâr ruhlu bir yazar olan Ahmed Refik, belki tam bir tarihçi olarak kabul edilmeyebilir. Çünkü topladığı tarihî malzemeyi derin ve ihatalı bir görüşle işleyerek bir terkibe ve senteze ulaştırmış değildir. Ama devrinin târih anlayışına bir heye­can, yeni ve taze bir ruh getirdiği, onu ‘vak’a-nüvislik’ten kurtardığı da söylenebilir. Ahmed Refik daha ziyâde târihin edebiyatını yapmış, târihle edebiyat arasında bir köprü kurmuştur. O yüzden kuru, sıkıcı bir târih yazarı değildir. Târi­hî konuları sanatkâr bir ruhla ele alarak, kolay anlaşılan ve sevilerek okunan bir târih anlayışını yerleştirmenin gayreti içinde olmuş, bunu da ba­şarmıştır. Gazeteci ve şâir tarafı târihî yazılarında da kendini göstermiş, tatlı, akıcı ve sürükleyici üslûbu ile târihî eserlerin sevilip yayılmasında, geniş kitlelere ulaşmasında ve okunmasında önemli bir görev ifa etmiştir. Ayrıca Hazîne-i Evrak’ta bulup yayımladığı belgeler, Osmanlı târihi için çok değerli belgeler olarak kabul edilmekte­dir.” (Mustafa Özbalcı)

ESERLERİ:

Gazevât-ı Celile-i Peygamberi (1908), İnkılâb-ı Azîm (1908), Sultan Mehmed Han-ı Hamiş Hazretleri (1909), On Bir Nisan İnkılâbı (1909), Devr-i Süleyman-ı Kanunî’de Birinci Viya­na Muhasarası (1909), Sahâif-i Muzafferiyât-ı Osmaniyye (1909), Tarih Sahîfeleri (1909), Baltacı Mehmed Paşa ve Büyük Petro (1911), Büyük Târih-i Umûmî (6 cilt, 1912), Resimli ve Haritalı Târîh-i Umûmî (1912), Bizans İmparatoriçeleri (1915), Kabakçı Mustafa (1915), Köprülüler (1915), Lâle Devri (1915), Prusya Nasıl Yükseldi (1915), Târihî Simalar (1915), Târihte Osmanlı Neferi (1915), Tesâvîr-i Rical (1915), Felâket Seneleri (1094-1110) (1916), Memâlik-i Osmâniyye’de De­mirbaş Şarl (1916), Kadınlar Saltanatı (4 cilt, 1916), Padişahlarımızda Din Gayreti-Vatan Mu­habbeti (1916), Yirmi Beş Sene Siper Kavgası (1917), Memâlik-i Osmâniyye’de Kral Rakoczi ve Tevâbii (1109-1154) (1917), Sultan Abdülhamid-i Saniye Dâir (1918), İki Komite-İki Kıtal (1919), Kafkas Yollarında: Hâtıralar ve Tahassüsler (1919), Onuncu Hicr-i Asrîde İstanbul Hayâtı (961-1000) (1921), Sultan Cem (1923), Âlimler ve Sanat­kârlar (1924), Sokullu (1924), Türkiye Târihi (1. cilt, 1924), Bizans Karşısında Türkler (1924), Kızlarağası (1926), Türkiye’de Mülteciler Meselesi (1926), Samur Devri (1927), Fatma Sultan (tsz), Çocuklarla Türk İstiklâl Harbi (1929), Anado­lu’da Türk Aşiretleri (966-1200) (1930), Hicrî Onikinci Asırda İstanbul Hayâtı (1930), Hicrî Onbirinci Asırda İstanbul Hayâtı (1931), Büyük İskender (1931), Büyük Frederik (1931), Eski İstan­bul Manzaraları (1931), Kanije Gazileri (1931), Mîmar Sinan (1931), Târihte Kadın Sîmalar (1931), Turhan Valide (1931), Sokullu Mehmed Paşa (1931), Viyana Önünde Türkler (1931), Türkiye Madenleri (1931), Çocuklara Târih Bilgisi: Orta Yeni ve Yakın Zamanlar (1931), Orta Mektepler ve Muallim Mektepleri İçin Kıraat (1931, Ocak Ağa­ları (1931), Kâtip Çelebi (1932), Nâimâ (1932), Eski Türk Zaferleri (1071-1878) (1932), Fransız Müver­rihleri: Michelet Lavisse Vandel (1932), Alman Müverrihleri: Ranke Mommsen Treitschke (1932), Târih ve Müverrihler (1932), Türkler ve Büyük Petro (1932), Türklerin İstanbul Muhasaraları (1932), Türkler ve Kraliçe Elizabet (1932), Osmanlı Devrinde Zorbalar (1932), Napoleon (1932), Türk Akıncıları (1932), Hicrî Onüçüncü Asırda İstanbul Hayâtı (1932), Çocuklara Târih Bilgisi: Eski Za­manlar Türkler (1932), Türk Akıncıları (1932), Vaşington ve Amerika İhtilâli (1932), Onaltıncı Asırda Rafızîlik ve Bektaşîlik (1932), Türk Hizmetinde Kral Tökö’li İmre (1932), Lady Montague’in Şark Mektupları (1933), Peçevî (1933), Selânikî (1933), Osmanlı Devrinde Hoca Nüfuzu (1933), Ho­ca Sadettin (1933), Aşıkpaşazâde (1933), Osmanoğulları (1933), Türk İdaresinde Bulgaristan (1933), Fındıklık Silâhtar Mehmed Ağa (1933), Ege Havzası ve Yunan (1934), Tarih Öğreniyorum (1934), Onaltıncı Asırda Osmanlı Hayâtı (1935), Türk Mimarları (1936).

KAYNAKÇA: Mükrimin Halil / Müverrih Ahmed Refik (Millî Mecmua, sayı: 39, 1925), Reşad Ekrem Koçu / Ahmed Refik: Hayatı, Seçme Şiir ve Yazıları (1938) - İstanbul Ansiklopedisi (c. 2, s.732-743), Türk Ansiklopedisi (c. 11, s. 219, 1966), TDE Ansiklopedisi (c. 1, s. 125- 126, 1977), M. Muzaffer Gökman / Ahmet Refik Altınay (1978), Abdülkadir Özcan / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 2, 1988), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Köprülüler Ahmet Refik Altınay (Cumhuriyet Kitap, 1.11.2001), TBE Ansiklopedisi (2001), Dr. Mustafa Duman / Trabzon’u Anlatan Birkaç Kitap (Cumhuriyet Kitap, 11.7.2002), Mustafa Özbalcı / Büyük Türk Klâsikleri (c. 13, 2002), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).