Devlet adamı, ressam (D. 7 Şubat 1808,
İstanbul - Ö. 28 Aralık 1865). İlk ünlü Türk ressamlarından, Batı tarzı resim
sanatının öncülerindendir. Babası, kapı çuhadarı İrfanzâde İsmail Rıfat
Efendidir. On dört yaşında Maliye Kalemine, on sekiz yaşında da yeni kurulan
Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyyeye kâtip oldu. 1826-27 yılında Rumeli’de Eğriboz
ve Atina taraflarında iki yıl hizmet gördü. İstanbul‘a döndükten sonra 1929’da
asker olarak tüfenkçi sınıfına geçti. Er ve başçavuş olarak dört yıl hizmetten
sonra Sadr-ı Esbak Mehmed Reşid Paşa maiyetinde yüzbaşı rütbesiyle Üsküp ve
Kosova’ya, Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa ile de Humus’a gitti. İstanbul’a
döndükten sonra kolağalığa; 1845’te mirlivâlığa, üç sene sonra ferikliğe
yükseldi. 1853’te Zaptiye müşiri kaymakamı, ardından Arabistan müşiri oldu.
1856’da Harput, 1857’de Erzurum, 1861’de Silistre, 1865’te Edirne valiliği
yaptı. Görevleri sırasında resimle uğraşmayı da sürdürdü.
Klasik şekil ve renkleriyle, bilhassa Türk
kıyafetinin zengin konuları üzerinde Türk tarihî kaynaklarına inerek kırk
yıllık bir çalışma sonunda Osmanlı devlet adamlarının ve çeşitli şahsiyetlerin
kıyafetlerini resimle tesbit etti. Resimlere ek olarak üç ciltlik açıklamalı
bir metin hazırladı. Mecmûa-i Tesâvîr-i Osmâniyye adındaki eserin ilk
cildi Türkçe ve Fransızca olarak yayımlandı. Renkli figür ve on altı parça
resim levhaları Fransızca metniyle Paris’te (1863), Türkçe metni İstanbul’da
(1862-63) basıldı. On iki cilt olarak hazırlanan eserin sadece ilk cildi
yayımlanabildi, diğer ciltleri kayboldu. Bu eser, Türk medeniyeti tarihi
bakımından önemli bir kaynak niteliğindedir.
HAKKINDA: Bursalı Mehmed Tâhir / Osmanlı
Müellifleri (1914-24, cilt: 3, s. 43), Burhan Olker / Ârif Paşa (İstanbul
Ansiklopedisi, 1958-1974, cilt: 2, s. 1009), Muhittin Serin / TDV İslâm
Ansiklopedisi (c: 3, 1991, s. 368-369).