Şair, bilim adamı,
dramaturg ve eğitimci (D. 1886, Buhara – Ö. 1938). Özbek Türklerinin önde gelen
şahsiyetlerindendir. Öğrenimini Buhara ve İstanbul’da yaptı. Doğunun büyük
sanatçılarını inceledi. 1918 yılına kadar Kâşgar’da yaşadı. Annesinden Nevâî,
Uyeysî, Fuzûlî gibi şairlerin gazellerini dinleyerek edebiyata ilgi duydu. 1909
yılında İstanbul’a gelerek Darülfünun (İstanbul Üniversitesi)’da okumaya
başladı. Eğitimini 1913 yılında tamamladı. Türkistan’a dönünce, Usûl-i Cedîd
mekteplerinin olgunlaşmasında yardımcı oldu. İlk eserleri Sayha, Seyyahı
Hindi ve Münazara 1911’de yayımlandı. 1909-13 yılları arasında
İstanbul’da okuduğu sıralarda zekâsı ve bilgisiyle hocalarının dikkatini çekti
ve ona Fıtrat mahlası verildi.
Türkistan’a dönüşünde
büyük eğitim gayelerini ortaya attı. Ona göre en önemli mesele mekteb
meselesidir. 1917 yılında Hürriyet gazetesinde “Ben senin için doğdum,
senin için yaşar, senin için ölürüm ey Türkün mukaddes ocağı” şeklinde
haykırışları yer aldı. Uluğ Türkistan gazetesinde “Yaşasın Türklük,
Yaşasın İslâm” ilkesini öne sürdü. 1921-23 yılları arasında Özbekistan Millî
Eğitim Bakanı olarak çalıştı. 1923-24 yıllarında Moskova’da Şark Dilleri
Enstitüsü ile Petersburg Üniversitesinde görev yaptı. Akademik kariyerini tamamlayarak
profesör oldu. Ne var ki 1938’de pek çok aydınla birlikte katledildi. 1956’da
aklandı. 1991’de, Özbek Dramasına yaptığı hizmetlerden dolayı Alişir Nevaî
Devlet Ödüllüne lâyık görüldü.
BAZI ESERLERİ:
Okuv (İbtidai Orta
Mekteblerning Song Sinfleri Üçün, 1917), Şe’r ve Şairlik (1919), Özbek
Şairleri (1922), Bedii (Bir Meclisde, 1923), Edebiyat Kaideleri
(1926), Özbek Klassik Musıkası ve LJning Tarihi (1927), Özbek
Edebiyatı Namuneleri (1. cilt, 1928), Aruz Hakıda (1936), Özbek
Tili, Özbek Tili Sarfı.
KAYNAK: Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk
Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), İhsan Işık / Resimli ve Metin
Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas. 2009).
