Tarihçi, eğitimci, devlet ve fikir adamı (D.20
Ağustos 1853, İstanbul - Ö. 18 Şubat 1925, İstanbul). Tophane-i Amire
muhasebe kâtiplerinden Hasan Efendi ile Şevket Feza Hanım’ın oğludur. İlk derslerini mahallenin imamı Hafız
Mehmet Efendi’den almış ve evlerine yakın olan sıbyan mektebinde (ilkokul) resmi öğrenimine başlamıştı. Daha
sonra Eyüp Rüştiyesi (Ortaokul)’nde
okudu. Bir süre medreseye devam etti, Mekteb-i
Sultanî (Galatasaray Lisesi)’nin Türkçe ve Fransızca bölümlerini (1873) bitirdi. 1867-68 yıllarında da İstanbul’da Mahrec-i
Aklam adlı okulda öğrenimini sürdürdü.
Eğitimci olarak çalışma yaşamına başlayan Şeref
Bey; Sırasıyla Mahrec-i Aklâm-ı Şâhâne, Mekteb-i Sultânî ve Dârülmuallimîn
(Erkek Öğretmen Okulu)’de tarih-coğrafya öğretmenliği (1873-88) yaptı. 13
Nisan 1878’de Mekteb-i Mülkiye-i Şahane müdürlüğüne atandı ve bu okulda uzun
süre hem müdürlük hem de öğretmenlik yaptı. 13 Şubat 1895’te Galatasaray Lisesi
müdürlüğüne atandı, bu görevden 14 Eylül 1908’de ayrıldı. Daha sonra Defter-i Hakani Nazırlığı (Tapu
Sicil Muhafızlığı) yaptı ve 15 Aralık 1908 tarihinde ise Ayan Meclisi (Senato)
üyeliğine getirildi, ertesi gün Maarif Nazırı (Eğitim Bakanı) vekilliğine atandı.
Abdurrahman Şeref ilk kez Hüseyin Hilmi Paşa Hükümeti’nde Maarif (1909-13) ve Evkaf (Vakıflar, 1918)
nazırlıkları, Şurayı Devlet (Danıştay) başkanlığı, (1919) görevlerinde bulundu.
Birkaç kez Maarif Nazırlığı yapan Şeref, 17 Mayıs 1909 tarihinden 1919
yılına dek sürdürdüğü vakanüvislik (tarihî
olayları kaydeden kişi) görevine getirilmiş, asıl ünü de bu görevdeyken
yapmıştı. Osmanlı Devleti’nin son vakanüvisi olan Abdurrahman Şeref, 27 Kasım 1909’da kurulan Tarih-i Osmani
Encümeni’nin de ilk başkanıdır.
Abdurrahman Şeref, 1920‘de Yeniden Maarif Nazırı (Eğitim Bakanı) oldu.
Cumhuriyet ilân edildikten sonra, 1923 Genel Seçimleri ile İstanbul
milletvekili olarak, İkinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne girmiş
ve en yaşlı üye sıfatıyla başkan olarak Meclisi açtı. Ayrıca Kızılay’a başkan
seçildi. Milletvekilliği sırasında hastalanarak İstanbul’a döndü ve 18 Şubat
1925’te öldü. İstanbul/Edirnekapı dışında Otatepe’deki aile mezarlığında
toprağa verildi. Devlet adamlığından çok tarihçiliği ile ünlü olan Abdurrahman
Şeref, uzun ve başarılı eğitimcilik yaşamı
boyunca birçok nişan ve madalya ile ödüllendirilmişti. Asıl ününü, 1909
yılından 1 Kasım 1922’ye kadar, yani padişahlık yönetiminin kaldırılmasına
kadar yürüttüğü vak’anüvislikle (tarihî olayları kaydeden kişi) üne kavuştu. Osmanlı vakanüvislerinin sonuncusu sayılan
Abdurrahman Şeref‘in eserlerinde güvenilir bilgiler verdiği, Osmanlı devletinin
son dönemini anlatırken gerçekçi değerlendirmeler yaptığı kabul edilmiştir.
Resmî görevleri yanında, çoğu ders kitabı niteliğinde birçok eser de kaleme alan Abdurrahman Şeref, 27 Kasım 1909’da kurulan Târih-i Osmânî Encümeni’nin yayın organı olan “Târîh-i Osmâni Encümeni Mecmuası”nda ve o dönemin “Sabah” gazetesinde çeşitli makaleler yayımladı. Bazı gazetelerde çıkan yazılarını “Tarih Musâhabeleri” adı altında toplamıştı. Dönemin politikasına uygun olarak yazılan ve müellifin vakanüvisliği sırasında ve 1908-1918 arasındaki olayları içeren “Vekayi'nâme” adlı eseri de yayınlamamıştır. Kendi eserlerinden başka, kendisinden önce vakanüvis görevinde bulunan Lütfî Efendi’nin eserinin 1845-49 olaylarını kapsayan 8. cildini çeşitli eklerle “Lütfi Tarihi” adıyla yayına hazırlamış ve bu esere bir de önsöz yazmıştı.
ESERLERİ:
Fezleke-i Târih-i Düvel-i İslâmiyye (1883-84), Târîh-i Devlet-i Osmâniyye (2 cilt. 1891-92-1894-95, 1897-98-1900-01), Zübdetü’l Kısas (Kıssaların Özü, 1899), İlmi Ahlak (1900), Tarihi Asr-ı Hazır (1915), Harb-i Hazırın Menşei (Şimdiki Harbin Çıkışı, 1915-16), Sultan Abdulhamidi Sani’ye Dair (Ahmet Refik Altınay ile, 1918), Tarih Musahabeleri (Tarih Sohbetleri, 1920-21, 1923), Umumi Coğrafya Coğrafya-i Umrani (Bayındırlık Coğrafyası).
KAYNAKÇA:
Mükrimin Halil (Yınanç) / Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Kadar Bizde Tarihçilik
Tanzimat I (1940), Bekir Kütükoğlu / Vekâyinüvis (İslâm Ansiklopedisi, c. 13,
1940-88), Abdülkadir Özcan / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 1, 1988), Şükran
Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Son Dönem Tarih
Araştırmalarına Bir Bakış (Cumhuriyet Kitap, 11 Ocak 2001), Mehmet Demiryürek /
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bir Osmanlı Aydını: Abdurrahman Şeref Efendi
1853-1925 (2003), İhsan Işık / Resimli ve Metin
Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2.
bas. 2007) - Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) -
Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
