Hukukçu, siyaset ve devlet adamı, belediye başkanı, milletvekili, başbakan, çevirmen (D. 1883, İstanköy adası / Osmanlı Devleti – Ö. 1959, İstanbul). İlk ve ortaöğrenimini doğduğu yerde yaptı ve Midilli İdadîsi (Lise, 1900)’ni bitirdi. Daha sonra İstanbul'a gelerek Mektebi Sultani’ye (Galatasaray Lisesi) girdi, aynı zamanda İstanbul Hukuk Mektebi’ne devam etti. 1908 yılında Hukuk Mektebini bitirdikten sonra Paris'e gitti ve orada da Hukuk Fakültesini (1912) bitirdi.
Türkiye'ye döndükten sonra Dışişleri Bakanlığında kâtiplik kadrosuyla devlet hizmetine girdi, daha sonra mülkiye müfettişi oldu (1913). Aynı yıl Bulgarlar ile birlikte kurulan Mübadele-i Ahali Muhtelit Komisyonu'nda görev aldı. İzmir'de Rum tehcirini (göç) denetlemekle görevlendirildi (1914-16). Aşâir ve Muhacirin (aşiretler ve göçmenler) genel müdürü oldu (1916). Mülkiye müfettişi olarak Anadolu'da ve Irak'ta bulundu (1916-18). Sonra bu görevinden ayrılıp İzmir'e giderek Buca Lisesinde bir süre öğretmenlik yaptı (1918-19).
Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu halkı kendini savunmaya hazırlanırken Şükrü Kaya da İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine girerek dış ilişkiler bölümünde çalıştı. Milli Mücadele için yaptığı çalışmalar yüzünden tutuklanarak İstanbul'daki Bekirağa Bölüğü'ne gönderildi. İstanbul'un işgal edilmesinden sonra Malta'ya sürüldü (1920).
Malta'dan kaçarak Avrupa'ya (1921) gitti. Bir sure İtalya ile Almanya'da
kaldıktan sonra
Anadolu'ya geldi ve Milli Mücadele'ye katıldı. Birinci Lozan Konferansı'na
giden heyette danışman olarak (1922); halkların mübadelesi, azınlıklar, kutsal
emanetler, halifelik hukuku ve eski eserler konularında yapılan görüşmelere
katıldı. Konferansta bulunduğu sırada İzmir Belediye Başkanlığına seçildi.
Şükrü Kaya, 1923 yılında Menteşe milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi
ve İsmet Paşa (İnönü) Hükümetinde Tarım Bakanlığı (1924) görevini üstlendi.
Fethi Bey (Okyar) Hükümetinde Dışişleri Bakanlığına (1924-25) getirildi. III.
Dönemde Muğla Milletvekili seçildi ve IV. İsmet Paşa Hükümetinde İçişleri
Bakanlığı (1927-30) yaptı. Bundan sonra, Atatürk'ün ölümüne kadar kurulan
bütün hükümetlerde aynı görevi sürdürdü. Bu arada CHP Genel Sekreterliğine
getirildi ve 11 Kasım 1938'de bakanlık görevinden ayrıldı.
Siyasetin yanı sıra yazarlık da yapan
Şükrü Kaya Cumhuriyet gazetesinde makaleler yazdı. 1927-37 yılları
arasındaki konuşmaları ve yazıları kitap olarak, 1935-38 yıllarındaki
söylevlerinin bir bölümü Türkçe ve Fransızca broşürler biçiminde yayımlandı.
Ayrıca çevirileri de vardır.
ESERLERİ:
TELİF: Şükrü Kaya -
Sözleri, Yazıları 1927-1937 (1938).
ÇEVİRİ: Robinson Crouse (Daniel De Foe'dan, 1923), Şişko (Henri Berau'dan, 1924), Günümüze
Kadar İktisadi Mezhepler Tarihi (Charles Rist ve Charles Gide'den, 1927), Eski Yunan Masallar (Bukley'den, 1950), Fransız İhtilali (Mathiez'den, 1950).
KAYNAK: İbrahim
Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Türkiye Ansiklopedisi 4 (1974), Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve
Ansiklopedisi (13. cilt, 1986), Mustafa Solak / Atatürk’ün Bakanı Şükrü Kaya.