Şükrü Kaya

Hukukçu, siyaset ve devlet adamı, belediye başkanı, milletvekili, başbakan, çevirmen (D. 1883, İstanköy adası / Osmanlı Devleti – Ö. 1959, İstanbul). İlk ve ortaöğrenimini doğduğu yerde yaptı ve Midilli İdadîsi (Lise, 1900)’ni bitirdi. Daha sonra İstanbul'a gelerek Mektebi Sultani’ye (Galatasaray Lisesi) girdi, aynı zamanda İstanbul Hu­kuk Mektebi’ne devam etti. 1908 yılında Hukuk Mektebini bitirdikten sonra Paris'e gitti ve orada da Hukuk Fakültesini (1912) bitirdi. 

Türkiye'ye döndükten sonra Dışişleri Bakanlığında kâtiplik kadrosuyla devlet hizmetine girdi, daha sonra mülkiye müfettişi oldu (1913). Aynı yıl Bulgar­lar ile birlikte kurulan Mübadele-i Ahali Muhtelit Komisyonu'nda görev aldı. İz­mir'de Rum tehcirini (göç) denetlemekle görev­lendirildi (1914-16). Aşâir ve Muhacirin (aşiretler ve göçmenler) genel müdürü ol­du (1916). Mülkiye müfettişi olarak Ana­dolu'da ve Irak'ta bulundu (1916-18). Sonra bu görevinden ayrılıp İzmir'e giderek Buca Lisesinde bir süre öğretmenlik yaptı (1918-19). 

Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu halkı kendini savunmaya hazırlanırken Şükrü Kaya da İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine gire­rek dış ilişkiler bölümünde çalıştı. Milli Mücadele için yaptığı çalışmalar yüzün­den tutuklanarak İstanbul'daki Bekirağa Bölüğü'ne gönderildi. İstanbul'un işgal edilmesinden sonra Malta'ya sürüldü (1920). 

Malta'dan kaçarak Avrupa'ya (1921) gitti. Bir sure İtalya ile Almanya'da kaldıktan sonra Anadolu'ya geldi ve Milli Mücadele'ye katıldı. Birinci Lozan Konferansı'na giden heyette danışman olarak (1922); halkların mübadelesi, azınlıklar, kutsal emanetler, halifelik hukuku ve es­ki eserler konularında yapılan görüşme­lere katıldı. Konferansta bulunduğu sıra­da İzmir Belediye Başkanlığına seçildi.

Şükrü Kaya, 1923 yılında Menteşe milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi ve İsmet Paşa (İnönü) Hükümetinde Tarım Bakanlığı (1924) görevini üstlendi. Fethi Bey (Okyar) Hükümetinde Dışişleri Bakanlığına (1924-25) getirildi. III. Dönemde Muğla Milletvekili seçildi ve IV. İsmet Paşa Hükümetinde İçişleri Bakanlığı (1927-30) yaptı. Bundan sonra, Atatürk'ün ölü­müne kadar kurulan bütün hükümetlerde aynı görevi sürdürdü. Bu arada CHP Genel Sekreterliğine getirildi ve 11 Kasım 1938'de bakanlık görevinden ayrıldı.

Siyasetin yanı sıra yazarlık da yapan Şükrü Kaya Cumhuriyet gazetesinde makaleler yazdı. 1927-37 yılları arasındaki konuşmaları ve yazıları kitap olarak, 1935-38 yıllarındaki söylevlerinin bir bölümü Türkçe ve Fransızca broşürler biçiminde yayımlandı. Ayrıca çevirileri de vardır.

ESERLERİ:

TELİF: Şükrü Kaya - Sözleri, Yazıları 1927-1937 (1938).

ÇEVİRİ: Robinson Crouse (Daniel De Foe'dan, 1923), Şişko (Henri Berau'dan, 1924), Günümüze Kadar İktisadi Mezhepler Tarihi (Charles Rist ve Charles Gide'den, 1927), Eski Yunan Masallar (Bukley'den, 1950), Fransız İhtilali (Mathiez'den, 1950).

KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Türkiye Ansiklopedisi 4 (1974), Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (13. cilt, 1986), Mustafa Solak / Atatürk’ün Bakanı Şükrü Kaya.