Tarih ve coğrafya bilgini (D. Kasım 1273, Şam – Ö. 26
Ekim 1331, Hama / Suriye). Tam adı Ebü'l Fîda İsmail îbn el-Melikü'l-Müeyyed
İmadeddin olup, Melik Müeyyed ve Ebu’l Fedâ olarak da bilinir. Selahaddin
Eyyubi’nin soyuna mensuptur. Moğol istilası sırasında Hama’dan Şam’a göç eden
ailesi 1281’de Moğollar’ın Humus yakınlarında mağlup edilmesi üzerine yeniden
Hama’ya dönmüştü. İyi bir öğrenim gören Ebü’l Fidâ, on iki yaşından itibaren
babası amcasının oğlunun yanında Haçlılar’a karşı düzenlenen seferlere
katılmaya başladı. Hama’da Memlük valisine hizmet ederek, Moğollarla yapılan
savaşlara katıldı. 1310’da da Hama valisi oldu, 1312’de yaşam boyu bey ilan
edildi. Memluk sultanı ile birlikte hacca gittikten sonra 1320’de sultan
unvanıyla el-Melikü'l- Müeyyed adını aldı. Böylece Suriye valileri üzerinde
yetki sahibi oldu. Ölünceye kadar Hama’yı yönetti, ölümünün ardından yerine
oğlu geçti.
1321’de
tamamladığı El-Muhtasar fî Târihi'1-Beşer adlı dünya tarihi ile meşhurdur.
Takvim-ül-Buldan adlı özlü, fakat çok değerli
bir coğrafya eseri de Avrupa dillerine çevrilmiştir. Ebü’l Fidâ, yönetici olarak, yaşamı boyunca kendisi
gibi bilim adamlarını sanatçıları ve sanatçıları hep korudu. Yöneticiliğinin
yanında dönemin ünlü hocalarından dersler aldı. Fıkıh, tefsir, felsefe, mantık,
tıp, botanik, tarih, coğrafya ve nahiv gibi çeşitli ilim dallarında bilgi
sahibi oldu. Çok erken tarihlerden itibaren devrinde meydana gelen olayları kaydetmeye
başladı. Ayrıca şiir yazdı ve zamanındaki edebî gelişmelere rehberlik etti.
Halkın ihtiyaçlarıyla yakından ilgilenerek bir kısmı hala varlığını koruyan
birçok cami, medrese ve saray yaptırdı. Hama'daki Câmiu'l-Hayyât onun eseridir.
Ebü'l-Fida, 26 Ekim 1331’de Hama'da vefat etti ve daha önce kendisi için
yaptırdığı türbede defnedildi. Ölümü sadece ilim sahiplerini değil aynı
zamanda onun âdil yönetimi altında müreffeh ve huzurlu bir hayat yaşayan Hama
halkını da mateme boğmuştu. Zamanla harap olan türbesi 1925'te onarılmıştır.
ESERLERİ:
El-Muhtasar fî Târihi'1-Beşer (1869’da 2 cilt
halinde yayımlandı),
Takvîmü'l-Buldân, Nazmü'l-Hâvi'ş-Sağir, Şerhu'l-Kâfiye, Kitâbü'l-Mevâzîn,
et-Tibrü'l-Mesbûk fî Târîhi'l-Mülûk,
el-Künnâş.
KAYNAKÇA: M. Şemseddin Günaltay /
İslâmda
Târih ve Müverrihler (1939-42),
İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Büyük Larousse (c. 6, s. 3504,
1986), Ana Britannica (c. 7, s. 612, 1987), Abdülkerim Özaydın / “Ebü’l Fidâ”
(TDV İslam Ansiklopedisi, c. 10, s. 320-321, 1994), İhsan Işık / Ünlü Bilim Adamları (Türkiye
Ünlüler Ansiklopedisi, c. 2,).
