Kültür tarihçisi, araştırmacı yazar (D. 1936, İstanbul – Ö. 2 Temmuz 2021, İstanbul). Prof. Dr. Günay Kut’un eşidir. 1936’da İstanbul’da doğdu. Saint Benoît Fransız Lisesi’ni bitirdi. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde dördüncü sınıfa kadar Kimya bölümünde okuduktan sonra Gazetecilik bölümüne geçip oradan mezun oldu. Bu arada da Ahmet Hamdi Tanpınar’ın derslerine devamlı olarak katıldı.
Daha
sonradan Edebiyat Fakültesi’nde okuyan Günay Kut’la tanıştılar. Evlendikten
sonra Amerika’ya gittiler. Şikago Üniversitesi’nde “Kitap Tarihi” (History of
Printed Books) dersi alırken, “Joseph Regenstein Kütüphanesi”nin (The Joseph
Regenstein Library) Orta Doğu bölümünde asistanlığa başladı. İstanbul’a
döndüklerinde Atatürk Kütüphanesi’nin ilk müdürü oldu.
Ana
Britannica, Larousse, İslâm Ansiklopedisi gibi çeşitli ansiklopedilere
maddeler, pek çok da makale yazmıştır. (İslâm Ansiklopedisi’ne yazdığı
maddeler: Ali Ufkî Bey, Bulak Matbaası, Dârüttıbâa, Matbaa Hurufatı, Matbaa-i
Ebüzziyâ, Teodor Kasap, Mehmet Raif Yelkenci.) Özelde İstanbul tarihi, genelde
de kültür tarihi üzerine önemli çalışma ve yayınları vardır. Yemek kültürü tarihi
alanında çalışan sayılı araştırmacılardandır. Günay Kut’la birlikte “Mutfak
Dostları Derneği” kurucusu ve yönetim kurulu üyesidir. Yemek ve Kültür dergisi
hâlâ yayımlanır.
“Millet
Kütüphanesi”nin en eski okuyucusudur. “Beybabam, ben kısa pantolonlayken Millet
Kütüphanesi’ne getirirdi beni” demişti. Millet Kütüphanesi’nin şimdiki müdiresi
Melek Gençboyacı, kütüphanenin en eski okuyucusu diye Turgut Kut’a plaket de
vermiştir. 2014 yılında, Günay Kut-Turgut Kut çifti, yazma eserler
koleksiyonunu Millet Kütüphanesi Yazma Eserler Kütüphanesi’ne bağışlamışlardır.
Kütüphanede “Günay ve Turgut Kut Koleksiyonu” bölümü vardır.
Kitapları:
18.
Yüzyıl İstanbul Şeyhlerinin Adresleri
Açıklamalı
Yemek Kitapları Bibliyografyası (Eski Harfli Yazma ve Basma Eserler)
Sübyan
Mektepleri
The
Versified Armenian-Turkish Glossary by Kalayi, ca. 1800 (Robert Dankoff ve
J.J.S. Weitenberg’le birlikte.)
Sheikhs
of the Istanbul Chapter Houses/İstanbul Hânkâhları Meşâyihi (Tabibzâde Derviş
Mehmed Şükri İbn İsmâil’in kitabına editörlük.)
Hasibe
Mazıoğlu Armağanı (Şinasi Tekin’le birlikte editörlük, 3 cilt.)
Orhan
Şaik Gökyay Armağanı (Günay Kut’la birlikte editörlük, 2 cilt.)
Yazmadan
Basmaya: Müteferrika, Mühendishane, Üsküdar (Fatma Türe’yle birlikte
editörlük.)
Melceü’t-Tabbâhîn/Aşçıların
Sığınağı (Günay Kut’la birlikte yayına hazırlayan.)
Yurdumun
Yenilebilir Otları (Semih Somer, Ahmet Örs ve Tije’yle birlikte.)
Ev
Kadını (Ayşe Fahriye’nin kitabını yayıma hazırlayan.)
Kendi ağzından,
bir ömür birlikte olduğu kitaplara dair:
“Çocukluğum,
öğrencilik yıllarım Fatih’teki Millet Kütüphanesi’nde geçti. Evimle kütüphane
arası tam bin iki yüz yetmiş adımdı! Kitaplı bir evde büyüdüm. Ağabeyim
rahmetli Cüneyt Kut, Fatih savcısıydı ve onun evinde de kıyamet kadar kitap
vardı. Çocuklarında da öyle... Genetik bir şey bu galiba! Ben Tanzimat
kalıntısı büyüklerimin yanında yetiştiğim için eski harfleri küçük yaşta
öğrendim. Büyükbabam, yani beybabam Hasan Tahsin Kut, Matbaa-i Âmire’nin
başveznedarıydı. Evimizde ondan kalan bazı kitaplar da var. Hepsi yazarları
tarafından beybabama imzalı. Zaten kitap ilgisi aileden gelir. Ben hâlâ
kitapsız bir evde sıkılırım, biliyor musunuz? Bir de hâlâ basılı bir kâğıda
basamam. Öyle öğrendim beybabamdan. ‘Basılı her şey emek ürünüdür’ derdi.
Beybabamın
evinde dostlarıyla yaptığı toplantıları sayesinde de kuşak olarak bir hayli insan
tanıdım. Mesela İbnülemin Mahmud Kemal Bey, Nurullah Pertev Bey, Mektupçu Osman
Ergin Bey ve başkaları...” (Benim Kitaplarım, Sema Aslan, Doğan Kitap, s. 222).
KAYNAK-HAKKINDA:
Tarihçi Turgut Kut hayatını kaybetti, Erdoğan eşini aradı (karar.com, 2 Temmuz
2021), Turgut Kut - TDV İslâm Ansiklopedisi (islamansiklopedisi.org.tr, 5
Temmuz 2021), Turgut Kut Yazarına Ait Tüm Kitaplar - Turgut Kut Biyografisi (kitapyurdu.com,
kidega.com, 5 Temmuz 2021), Orçun Üçer / Turgut Kut’un ardından (t24.com.tr, 5
Temmuz 2021).
"İstanbul’un
bir semtinin tarihi; unutulmuş Türk yemeklerinin yapılışı; kahve pişirmenin
çeşitleri; Yunanca “hora” sözcüğünün evrimi; “beybabası” İbnülemin Mahmud Kemal
İnal’a dair anılar; kitabın ve kitapçılığın tarihi; İstanbul’un sokak
satıcıları; İstanbul’daki Yahudi, Rum ve Ermeni âdetleri... Yazdıklarını okudum
ama ne mutlu bana ki bunları Turgut Bey’den dinleme mutluluğuna da
eriştim."
2
Temmuz 2021 sabahı bu dünyadan bir âlim göçtü: Turgut Kut 85. yaşında yaşamını
yitirdi.
Turgut
Kut’u ilk olarak 2010 yılında görmüştüm. İbrahim Yılmaz’ın Hasnun Galip
Sokağı’ndaki (Beyoğlu) meşhur Simurg Kitabevi’nde. Kendisini ilgiyle
dinlediğimi görünce sorular sormuştu. İbrahim abinin kitabevine gidip geldiğim
sıralarda Turgut Bey’i bir iki kez daha görmüştüm, ayaküstü selamlaşmıştık.
Aradan birkaç yıl geçip de Gönül Tekin ve Günay Kut’la tanışınca Turgut Kut’la
da yakınlaştık. Sevgili dostum Ozan’la (Kolbaş) Sapanca’daki evlerine
gittiğimizde sohbet koyulaşır, İstanbul’a bilmediklerimi öğrenerek,
bildiklerimin eksiklerini gidererek dönerdim. Ayrıca temiz ve nadir İstanbul
Türkçesi işitmiş olurdum.
Gönül
ve Günay hanımlar olsun, Turgut Bey olsun, gerek yüz yüze gerek telefonla
konuşmalarımızda, onlar için sade suya tirit sorularımı bile hep ciddiye
aldılar. Bildikleri konular için de kalkıp kitapları indirdiler, beni yanlarına
oturtup ilgili yerleri ya da yanıta giden yolları gösterdiler. Bunları elbette
biliyorlardı ama sonradan anladım ki bu yolla bana çok zarifçe ders de
verdiler: Merak etmek ve bilmek zevklidir; bu zevki tatmak için coşkuyla
araştırmak da öyle... Heyecanları hep diriydi.
Çalışmasına
(yani zevkine) örnek bir anımı anlatayım: Geçen yıl Sapanca’daki evlerinde
genelde Yahudi tarihine, özelde de İstanbul Yahudilerine aktı sohbetimiz. “Gel
yukarı çıkalım” dedi. Günay ve Turgut Kut çiftinin meşhur kütüphanesinin bir
bölümü evlerinin üçüncü katındaydı. Kulağım Turgut Bey’de, gözümse bu hayranlık
uyandırıcı kitaplardaydı. Turgut Bey masasına oturup kimi kitapları getirmemi
söyledi. Kitaplar tematik dizildiğinden, Yahudilikle ilgili rafları hemen
buldum. Türkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca, İbranice kaynaklar... O gün
kitapları ve sözcükleri karşılaştırarak iki saat odada durduk. Alt kata
indiğimizde sınava çekti beni. “Söyle bakalım; elbisesi omuz hizasından aşağı
doğru yırtık birini gördün İstanbul’da. Bu kimdir ve neden elbisesi yırtıktır?”
Neyse ki bildiğim yerden gelmişti: “Bu kişi cenazesi olan bir Yahudi’dir hocam.”
Aferini kapmış ama ikinci soruda çuvallamıştım. Oysa ‘tuzak’ soruymuş, onun
yanıtı da aynıymış. Sonra İstanbul’un sokak satıcılarına ilişkin neler neler
söyledi… Benim ve yaşıtlarımın kitaplardan okuduklarını Turgut Bey yaşamıştı.
İstanbul’un
bir semtinin tarihi; unutulmuş Türk yemeklerinin yapılışı; kahve pişirmenin
çeşitleri; Yunanca “hora” sözcüğünün evrimi; Turgut Bey’in “beybabası”
İbnülemin Mahmud Kemal İnal’a dair anılar; kitabın ve kitapçılığın tarihi;
İstanbul’un sokak satıcıları; İstanbul’daki Yahudi, Rum ve Ermeni âdetleri
gibi, daha onlarcasını sayabileceğim ilgi ve uzmanlık alanları vardı Turgut
Kut’un. Yazdıklarını okudum ama ne mutlu bana ki bunları Turgut Bey’den dinleme
mutluluğuna da eriştim.
Âlimin
ölümü, âlemin ölümüdür; ama ne mutlu bizlere ki, Turgut Kut gibi sohbet ve
makaleleriyle, kitaplarıyla bu dünyadan geçen âlimler dünya durdukça
yaşayacaktır.
Saygıdeğer
ve sevgili Turgut hocam; gidişiniz sizi tanıyan herkes gibi beni de çok üzdü.
Benim de gönül elbisem omuz hizamdan yırtıldı. İyi ki sizi tanımışım… Başta
eşiniz Günay Kut olmak üzere yakınlarınıza başsağlığı ve uzun ömür diliyorum.
Nur içinde yatın sevgili hocam. Hakkınızı helal edin...
KAYNAK:
Orçun Üçer / Turgut Kut’un ardından (t24.com.tr, 5 Temmuz 2021).
