Vedat Günyol

Yazar ve çevirmen (D. 6 Mart 1911, Fatih / İstanbul – Ö. 9 Temmuz 2004, İstanbul). Tam adı Ahmet Vedat Günyol. Eserlerinde Ali Candan, A. Teleme, Gündat, O. Işık, Y. Dilli takma adlarını da kullandı. Babası, sivil kaymakam Ali Fikri Bey, annesi Diyarbakırlı tanınmış bir aileden gelen Cemil Paşa’nın kızı Mihrinnisa Hanım.

İlkokula Diyarbakır’ın Lice ilçesinde başladı (1918), Diyarbakır Lisesi İlkokulunda (1922) bitirdi. 1923’te ailesiyle İstanbul’a dönerek Gelenbevi Ortaokuluna yazıldı, Saint Benoit Lisesinde (1927-34) okudu.  Liseyi, bakalorya (olgunluk) sınavını Galatasaray Lisesinde vererek bitirdi. Sonra da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesnden mezun oldu. (1937).

Doktora yapmak üzere 1937’de Paris’e gitti. İkinci Dünya Savaşı patlak verince Romanya üzerinden Türkiye’ye (1939) döndü. Bir süre Haydarpaşa Lisesinde Fransızca öğretmenliği yaptıktan sonra Hukuk Fakültesinde asistanlığa (1939-41) başladı. Bu görevinde Prof. Charles Crozat’ın kamu hukuku derslerini çevirdi ve Prof. Ali Fuat Başgil’in asistanlığını yaptı.

1941’de Cemal Nadir’le birlikte Arkadaş adlı çocuk dergisini çıkarmaya başlamışken askere alındı. Eskişehir’de eğitim gördükten sonra Mersin’e atandı, bu kente taşınmış olan Deniz Harp Okulunda adli subaylık yaptı, deniz hukuku dersleri verdi. Vefa Lisesi, Gedikpaşa Ortaokulu ve İtalyan Lisesinde Fransızca öğretmenliği, Banko Di Roma’da Hukuk Müşavirliği (1955-56) görevlerinde bulundu.

Askerden dönünce (1944) Milli Eğitim Bakanlığı Neşriyat Müdürlüğünde klâsik eserler müşavirliğine atandı. Aynı sürede Gazi Lisesinde Fransızca öğretmenliği yaptı ve Tercüme Bürosu üyeliğinde (1944-50) bulunarak kimi dünya klâsiklerini Türkçeye kazandırdı. Aynı tarihlerde Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü Fransızca öğretmenliği görevini yürüttü.

Tercüme Bürosunun birçok üyesiyle birlikte görevinden ayrılan Vedat Günyol, 1947’de ikinci kez Paris’e giderek (1947), “Devlet Hukukunda Bireyler” tezi ile Paris Hukuk Fakültesinde doktorasını (1949) tamamladı.

Türkiye’ye dönerek avukatlık stajını yaptı ve Baroya kaydoldu. Ancak hiçbir zaman avukatlık mesleğini benimsemeyerek öğretmenlik yaptı ve yayın hayatı içinde oldu. 1949’da kısa bir süre Milliyet gazetesinde çalıştıktan sonra yeni kurulan Yeni İstanbul’a geçti ve bu gazetenin edebiyat bölümünde çalıştı.

Adnan Adıvar’ın isteği üzerine İslâm Ansiklopedisi’nin yayın kurulunda görev aldı ve bu görevini on üç yıl sürdürdü. Şubat 1952’de, yakın arkadaşı Orhan Burian’la birlikte Ufuklar dergisini çıkarmaya başladı. Aynı yıl Rockefeller Vakfının çağrılısı olarak Amerika’ya giderek, Harward ve Columbia üniversitelerinde karşılaştırmalı edebiyat ve eleştiri derslerini izledi. 1953’te Burian’ın ölümü üzerine Türkiye’ye döndü. Burian’ın anısına bir sayı çıkardığı “Son Ufuklar”dan sonra dergiyi Yeni Ufuklar adıyla (1953-76, 275 sayı) sürdürdü. Çan Yayınlarını kurdu ve uzun yıllar yönetti. Ayrıca Meydan Larousse, Temel Britanica, Yurt Ansiklopedisi gibi ansiklopedilerde edebi kurul üyeliği ve çeviri çalışmaları yaptı.

Vedat Günyol’un bundan sonraki yaşamında öğretmenlik, yazarlık, çevirmenlik önemli bir yer tuttu. Tek başına ve dostları Sabahattin Eyuboğlu, Azra Erhat, Mina Urgan’la birlikte yaptıkları çeviriler kültür, düşünce ve sanat dünyamızın birçok boşluğunu doldurdu.

1964’te Graccbus Babuef’ten Eyuboğlu ile çevirdikleri  Devrim Yazıları’dan dolayı uzun süren bir mahkeme süreci sonunda beraat etti. 12 Mart 1971’den sonra ise “TKP Davası”ndan arkadaşlarıyla birlikte tutuklanıp dört ay İstanbul Maltepe Cezaevinde kaldı.

1962-72 yılları arasında öğretmenlik yaptığı İstanbul Erkek Lisesinden emekliye ayrıldı. 1976 yılında Yeni Ufuklar dergisini ve Çan Yayınlarını kapattıktan sonra yaşamını yazarlıkla sürdürdü. 1998 yılından itibaren bir süre Marmara Teknik Lisesinde insan hakları ve demokrasi dersleri verdi. 2004 yılında Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi hastanesinde tedavi görmekteyken vefat etti. Karacaahmet Mezarlığında toprağa verildi.

Şirket-i Hayriye (1936) ile Yücel dergisinde (1936-50) çevirmenlik yaptı. Eleştiri ve araştırma yazıları Yücel (1938-56), Orhan Burian’la birlikte çıkardığı Ufuklar (1952), tek başına sürdürdüğü Yeni Ufuklar (1953-76) ile Cumhuriyet gazetesi ve Saçak, Milliyet Sanat, Tiyatro 76, Forum, Hürriyet Gösteri, ABC, Kapris, Adam Sanat, Varlık dergilerinde yer aldı. 1988 Varlık Yayınevi Emeğe Saygı Ödülünü, Gölgeden Işığa ile 1989 Sedat Simavi Edebiyat Ödülünü kazandı. Ayrıca kendisine 1993 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü Altın Madalyasını ile 1995 Çınar Yayınları  Onur Ödülü verildi. 1997 TÜYAP 16. İstanbul Kitap Fuarı Onur Yazarı seçildi. P. Valery, W. Heisenberg, J. P. Sartre, Babeuf, B. Russel, T. More gibi ünlü yazarlardan çeviriler yaptı. 2001 yılında Özel Maltepe Üniversitesince kendisine fahri doktor payesi verildi. Ölümünden sonra anısına Vedat Günyol Deneme Ödülü düzenlendi.

Vedat Günyol İçin Ne dediler?

“Derin kültürü, yaşam deneyi, zekâsı, mantığı bir bütündür. Her şey insanlar içindir... Yolda karşımıza çıkan ilk insanla konuşur gibi yazmak.. O karşılaştığımız insana yarar sağlamaktır amaç. Boşuna söz yığınları olmamalıdır yazı, deneme, sanat, insanlara bir yarar sağlamalıdır. Hiç değilse ‘insan kavşağında’ buluşturmalıdır duyan, düşünen kişileri, sevgiyle, ilgiyle, inançla... Günyol’a göre insan olunmadan hiçbir şey olunmaz.” (Oktay Akbal)

***

“Vedat Günyol’u okuyunca yalnız Türk edebiyatının bir panoramasını değil, birçok eleştirmenlerde görülmeyen düşünce akımlarının da gelişme ya da gerileme çizgilerini izleyebilirsiniz. ‘Dile Gelseler’de Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip, Sabahattin Ali, Sait Faik’ten tutun Onat Kutlar, Ferid Edgü’ye kadar bütün yazarları kapsayan ayrıntılı incelemelerin, eleştirmelerin güçlülüğü kitabın okunmasını zorunlu kılan başlıcı nedenlerden biri.” (Doğan Hızlan)

***

“Desteklediği, yetiştirdiği, yönlendirdiği öğrencilerinin sayısını kendi de bilmez. Kapısı herkese açıktı. Mevlâna tekkesi gibi işleyen evinde okumaya ve yazmaya nasıl zaman bulurdu hiç anlayamadım. O dönemin ünlü yazar ve ozanlarını onun evinde tanıdık ve dinledik. Bana ilk yazarlık zevkini tattıran da odur. Bir gün bir denememi Yücel dergisinde basılmış gördüğümde duyduğum sevinci anlatamam. Lise yıllarında başlayan ağabey-kardeş, usta-çırak ilişkimiz dostluğa dönüştü ve bugüne dek sürdü.

“Dostluğuyla yalnız benim değil, geniş bir çevrenin övünç duyduğu bu öğretmen, bu tanınmış yazar, deneme ustası, yiğit aydın Vedat Günyol’dur. Onu benim gibi yakından tanımak mutluluğuna ermiş olanlar, insanlığının yazarlığını kat kat aştığını bilirler. Yetmişi geçen yaşına karşın kırk yıl önce tanıdığım kadar çalışkan, genç kafalı bir insandır o. Gerçeklerin ve gençlerin dostudur bu erdemli kişi. Gençliğinin gizli, belki de çevresinden gençlerin hiç eksik olmamasındandır. Onlarla birlikte kendi de olgunlaşmış ama herkesten genç kalmasını bilmiştir. Türkiye’de okuyan, düşünen hele yazanların geçtiği tüm dikenli yollardan geçmiş, acı çekmiş, dara düşmüş ama hiç yakınmamıştır. Yirmi dört yıl kendi parasıyla yaşattığı Yeni Ufuklar dergisinde nice genç yeteneklere olanak vermiştir. (...) Vedat Günyol aldıklarıyla değil, çevresine verdikleriyle zenginleşen insandır. O başka bir öğretmendir! O başka bir insandır.” (Prof. Dr. Atalay Yörükoğlu)

***

“Vedat Günyol, gerçek bir aydın, aydınlanmacı. Çeviri, deneme, inceleme, günlük gazete yazıları ve eleştirileriyle, yayıncılık, dergicilik alanlarındaki çabalarıyla ülkemizde bir hümanizma hareketinin, Rönesans hareketinin öncüsü olmaya sıvanmış bir kimlik. Popülizme düşmeden, anlaşmazlığa kaçmadan, üstelik Türkçenin doruklarında yazabilme başarısı gösteren bir usta.” (Zeynep Aliye)

ESERLERİ:

Deneme-Eleştiri: Dile Gelseler (1966), Yeni Türkiye Ardında (1966), Devlet İnsan mı? (1974), Bu Cennet Bu Cehennem (1975), Çalakalem (eleştiriler, 1977), Orman Işırsa (1979), Daldan Dala (1982), Giderayak / Bilinç Yolunda (1985), Güleryüzlü Ciddilik (1986), Yaşarken (1989), Yine de Yaşarken (1990), Yaza Yaza Yaşarken (1991), Güne Doğarken (1992), Dünden Bugüne (1995), Güne Gün Katmak (1995), Çağdaş Türk Edebiyatının Kıyıcığında (S. Eyuboğlu ile, 1995), Yaşa Yaşa Gör Temaşa (1997), Günlerin İçinden (1999), Gün Ola Harman Ola (2000), Kendimce Denemeler (2003).

Derleme: Konuşmalar-Çağdaş Türk Edebiyatının Kıyıcığında (1995).

Araştırma: W. Shakespeare / Hayatı-Sanatı-Eserleri (Orhan Burian ile, 1955), Prens Lütfullah Dosyası (Orhan Cavit Tütengil ile, 1977), Sanat ve Edebiyat Dergileri (1989).

Anı: Gölgeden Işığa (deneme-anı, 1988), Giderayak Yaşarken (deneme-anı, 1989), Uzak Yakın Anılar I (1990; 2. bas. 2004).

Çeviri: Orta Çağda Dört Devlet Nazariyecisi (Crozat’tan, 1942), Tefeci Gobseck (Balzac’tan, 1947), İnsanların Dünyası (Antoine de Saint-Exupery’den, 1954), Değişim (Kafka’dan, 1955), Toplum Anlaşması (Jean-Jacques Rousseau’dan, 1956), Yabancı (Albert Camus’den, 1959), Denemeler ve Bir Alman Dosta Mektuplar (Camus’den, Sabahattin Eyüboğlu ile, 1960), Çağımızın Gerçekleri (Jean Paul Sartre’dan, Sebahattin Eyüboğlu ile, 1961), Başkasının Kellesi (Marcel Ayme’den, Sebahattin Eyüboğlu ile, 1962), Cadı Kazanı (Arthur Miller’dan, Sebahattin Eyuboğlu ile, 1962), Çağdaş Politika Sorunları (Sebahattin Eyuboğ­lu ile, 1962), Dünyamızın Sorunları (Bertrand Russell’dan, Sebahattin Eyuboğlu ile, 1962), Öz­gürlük ve Kültür (John Dewey’den, 1962), Bilim Ahlâkı (Albert Bayet’ten, 1963), Haksız Yönetime Karşı (Henry David Thoreau’den, 1963), Duruş­ma (Franz Kafka’dan, 1963), Hakikat Yolundaki Tecrübelerimin Hikâyesi (Mohandas Karamchand Gandhi’den, 1963), Devrim Yazıları (Gracchus Babeuf’ten, Sebahattin Eyu­boğlu ile, 1964), Utopia (Thomas More’dan, Sebahattin Eyuboğlu, Mina Urgan ile, 1964), Güneş Ülkesi (Campenella’dan, Haydar Kazgan’la, 1965), İnsan ve İnsanlar (Vercors’dan çeviri, Sabahattin Eyüboğlu, Azra Erhat’la, 1965), Dünyamıza Bakış (Einstein’dan, Sabahattin Eyüboğlu, Azra Erhat, Cevat Çapan, Y. Anday ile, 1965), Uygarlık (C. Bell’den M. Ur­gan vd. ile, 1966), Aydınlar ve Toplum (Antonio Gramsci’den, Ferid Edgü ve Bertan Onaran ile, 1967), Lykurgos’un Hayatı (Plutarchus’dan, Sebahattin Eyuboğlu ile, 1967), Politika Sanatı (Gaston Bouzhoul’dan, Sebahattin Eyüboğlu ile, 1967), Çağdaş Fi­zikte Doğa (Werner Karl Heisenberg’den, Orhan Duru ile, 1968), Özgürlük Sorunları (René Maublanc’dan, Asım Bezirci ile, 1968), Bugünkü Dünyamıza Bakış (Paul Valery’den, Sebahattin Eyuboğlu ile, 1972), Çağımızın Sorunları Üstüne Dü­şünceler (Bertrand Russell’den, Sebahattin Eyuboğlu ile, 1972), Kapitalizm (Georges Lefevbre’den, 1972), Gargantua (François Rabelais’den, Sebahattin Eyuboğlu ve Azra Erhat ile, 1973), Yasayı Çiğnemenin Tehlikeleri Üstüne (Diderot’dan, 1974), Devrimin Bağrından (Maximilien Robespierre’den, 1975), Marksçılık (Henri Lefevbre’den, 1975), Marksçılık ve Bilimsel Düşünce (Laurent Schwartz’dan, 1975), Marksçı Hümanizma (Hans Mühlestein’den, 1976), Devrimle Gelen (Saint Just’ten, 1977), Her Yönüyle Lenin (David Shub’dan, 1977), Dü­şünceler (Bertrand Russell’dan, Sebahattin Eyuboğlu ile, 1982), Seyreyle Dünyayı (Alman eğitimci Robert Anheegger ile; Evangelinos Misailidis’in Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş adlı Türkçe eserlerinden sadeleştirme, 1986), Çehov, Yaşamı-Sanatı (Henry Troyat’dan, 1987), Seçme Yazılar (Auguste Blangui’den, 1990), Tembellik Hakkı (Paul Lafargue’den, 1991), Bay Perşembe (Gilbert Keith Chesterton’dan, 2. baskı, 1995).

KAYNAKÇA: Doğan Hızlan / Eleştirmede Sağlam İlkeler ve Dayanaklar (ABC, 19.11.1966), Ömer Faruk Toprak / Sosyalist Kültür Ansiklopedisi içinde (1980), Prof. Dr. Atalay Yörükoğlu (Öğretmen Dünyası, 1987), Ahmet Ümit / Vedat Günyol Hem Bilge Hem Çocuk – Aydın Ergil / Vedat Bey’in Öğrencisi Olmak (Cumhuriyet Kitap, 20.4.1995), Aydınlanmanın Işığında Vedat Günyol (haz. Feridun Andaç, 1997), Vedat Günyol Kitabı (haz. Alpay Kabacalı, 1997), Arife Kalender Önel - Eray Canberk - Alpay Kabacalı / Kültürümüzün Temel Taşlarından Biri (söyleşi) - Zeynep Aliye / Vedat Günyol: Bir Çağdaş Derviş (Cumhuriyet Kitap, 30.11.1997), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (6. bas. 1999), Feridun Andaç / Edebiyatımızın Yol Haritası (2000), Ulviye Alpay / Gün Ola Harman Ola - Muzaffer Uyguner /Günlük Yaşantının Yansımaları (Cumhuriyet Kitap, 10.5.2001), İnci Asena / Yirminci Yüzyılda Yazınımıza El Verenler (2001), Yirminci Yüzyılda Yazınımıza El Verenler (Cumhuriyet Kitap, 4.1.2001), Orman Işırsa (Cumhuriyet Kitap, 14.12.2001), Günlerin İçinden (Cumhuriyet Kitap, 14.12.2001), Zeynep Aliye / Vedat Günyol (Cumhuriyet Kitap, sayı: 402), Aydınlanmamızın Büyük Öğretmeni 90 Yaşında - Vedat Günyol İçin Çağrışımlar Günyol Üstüne (Cumhuriyet Kitap, 22.3.2001), TBE Ansiklopedisi (2001), Arat Ovalı / Vedat Günyol’u Yitirdik (Türk Dili Dergisi, Eylül-Ekim 2004), Vedat Günyol Vefat Etti (Hürriyet, 10.7.2004), Aydınlanmanın Yıldızı Söndü (Hürriyet, 10.7.2004), TDOE – TDE Ansiklopedisi 4 (2004).