Şair ve Yazar, Edebiyat Tarihçisi, Akademisyen, Türk Dili ve Edebiyatı Profesörü (D. 7 Temmuz 1931, İstanbul – Ö. 5 Aralık 2014, Ankara). Aslen Trabzonlu olan bir ailedendir. Atatürk’ün İhtiyat Filosu Komutanı Tümamiral Sait Halman’ın oğludur.
Robert Kolej (1951), New York
Columbia Üniversitesi Siyasal Bilgiler ve Orta Doğu Edebiyatları Bölümü (1954)
mezunu. Bitirdiği fakültede Türk Dili okutmanlığı (1953-60), Birleşmiş
Milletler Radyosunda spikerliğin yanı sıra The Record Hunter adlı plak
firmasında genel müdürlük yaptı. Amerika’da Princeton (New Jersey) Üniversitesi
öğretim üyesi iken, Türkiye’ye çağrılarak 12 Mart (1971) döneminde kurulan
Nihat Erim hükümetinde, Türkiye Cumhuriyetinin ilk Kültür Bakanlığı görevine
getirildi (17 Temmuz 1971). Bakanlığı kaldırılınca Amerika’daki eski görevine
döndü.
Princeton Üniversitesinde profesör
öğretim üyeliği (1972-80) yaptı, 1980’de Dışişleri Bakanlığının Kültür İşleri
Büyükelçisi oldu. 1984-86 yılları arasında Pennsylvania Üniversitesinde ziyaretçi
profesör olarak görev yaptı. 1986’dan 1997’ye kadar New York Üniversitesinde
profesör, Orta Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü başkanı, 1991-95 yılları
arasında UNESCO Yönetim Kurulunda üyeydi.
Eylül 1998’de Bilkent Üniversitesinin
Türk Edebiyatı Bölümünü kurdu. “Konuk Mümtaz Profesör” olarak bu bölümü ve Türk
Edebiyatı Merkezini yönetti; İnsani
Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dekanlığını yürüttü. 2003 Ekim
ayından itibaren UNICEF Türkiye Millî Komitesi Başkanlığı yaptı.
Şiir, eleştiri, çeviri, edebiyat
ve siyaset yazıları; 1955’ten itibaren Yenilik, Türk Dili, Yeditepe, Şiir
Sanatı, Varlık, Milliyet, kitap-lık dergi ve gazetelerinde yer aldı.
1969-71, 1982-2000 yıllarında Milliyet gazetesinde “Doğrusu” ve “Can
Kulağı”, “7 Gün 7 Yazar”, “Kültür” genel başlıkları altında yüzlerce yazı
yazdı. 1972-75 yılları arasında Akşam gazetesinde “Doğrusu” başlığıyla
köşe yazarlığı yaptı.
2005 yılında başlayarak Cumhuriyet
Ankara ekinde haftalık yazılar yazdı. Bunların dışında, Books Abroad,
Contemporary Literature in Translation, Literature East & West, Pacific
Quarterly Moana, Review of National Literatures, The Journal of Literary
Translation, The Literary Review ile The Poetry Society of American
Bulletin dergilerinin bazı sayılarının konuk editörlüğünü yaptı ve World
Literature Today dergisinin yayın kurulunda yer aldı. Amerika’da bulunduğu
yıllarda Türk şair ve yazarlarını İngilizceye çevirerek, Türk kültürü ve
edebiyatını tanıtıcı çalışmalar yaptı. Fazıl Hüsnü Dağlarca, Orhan Veli Kanık,
Yunus Emre, Melih Cevdet Anday, Sait Faik Abasıyanık gibi şair ve yazarların
yapıtlarını İngilizceye çevirdi ve yayımladı. Bu çalışmaları dolayısıyla
Thornton Wilder Armağanı'nı aldı (1986).
Bugüne kadar İngilizce ve Türkçe
olarak yayımlanmış altmışa yakın kitabı, iki bin gazete ve dergi yazısı, beş
yüze yakın bilimsel makalesi, ansiklopedi maddesi ve eleştiri yazıları bulunan
Prof. Halman’ın, önemli yayınları arasında eski uygarlıkların şiirlerinden
oluşan bir antoloji, Shakespeare’in tüm sonelerinin çevirisi, eski Mısır, Ortadoğu
ve Eskimo şiirleri, seçilmiş makalelerinden oluşan kitaplar, Faulkner’dan
dilimize yaptığı çeviriler, Amerikan şairleriyle ilgili kitaplar, Mevlâna ve
Yunus Emre hakkındaki İngilizce kitaplar sayılabilir. İngilizceye de çeviriler
yayımladı. Kitaplarından bazıları Fransızcaya, Almancaya, Hintçeye, Farsçaya,
Urducaya, İbraniceye ve Japoncaya çevrildi.
Prof. Dr. Talat Sait Halman, 5
Aralık 2014 günü, kalp krizi geçirmesi sonucu Ankara’da hayatını kaybetti.
Cenazesi İstanbul Edirnekapı Şehitliği’nde toprağa verildi.
Ödülleri:
Kendisine TÜBA’nın (Türkiye
Bilimler Akademisi) ve Dışişleri Bakanlığının Üstün Hizmet Ödülleri verildi.
Kraliçe Elizabeth, Prof. Halman’a “Sir” unvanı karşılığı olan “Knight Grand
Cross, GBE, The Most Excellent Order of the British Empire” pâyesini verdi.
Aldığı çeşitli ödül ve armağanları arasında Thornton Wilder Edebiyat Ödülü,
Boğaziçi Üniversitesi Onursal Doktorası, UNESCO Madalyası, Rockefeller Beşeri
Bilimler Bursu, Ankara Sanat Derneği Ödülü, Avni Dilligil Ödülü, Türkiye Folklor
Araştırmaları Kurumu Armağanı, Türk Amerikan Dernekleri Asamblesi’nin ABD’deki
En Başarılı Türk Bilim Adamı Ödülü vardır.
Talat Sait Halman İçin Ne Dediler?
“Talat Sait Halman, Doğu insanının tasavvuf
anlayışını, bir felsefe dizgesi içinde, Batı’nın akılcı, uygulamacı anlayışıyla
yoğurup yeni bir bileşime varmıştır. O yeni insan, savruk bir ömür sürse de,
seviyle çoğalmış, dünyaya gönül gözüyle bakmasını bilmiştir. (...) Talat
Sait Halman eski edebiyatımızın özünü kavrayan bir ozandı. Bu yüzden Yunus Emre’yi,
Mevlâna’yı Batı dünyasına tanıtması kolay olmuştur. İnsanı tekdüze bir
yaşayıştan kurtararak kendini sınama olanağı veren o gizemci şiir, dünyayı
değiştirebilecek bir gizilgüç taşır. İşte Talat Sait Halman o gizilgücün kültür
elçisidir. Böyle bir sanın ona verilmesine gerek de yoktur. İçinde anıların acı
tortusu, o, kendini böyle bir çalışmaya adamış bir ozandır. Edebiyatımızın
unutulmuş geçeneklerinde, ayrımına varmaz göründüğümüz öyle ozanlar
gizlenmiştir ki, yaratıcı çeviriyle onların şiirini yeniden tezgâha çeken bir
Talat Sait Halman olmasaydı, dünya, çağdaş şiirimizi yeterince tanıyamazdı. Ama
ondaki bu şiir birikimini görmezden gelenler, çağdaş şiirimizin yabancı bir
kültürü şaşırtan gelişmesini, kendiliğinden oluşmuş gibi doğal karşılıyorlar.”
(Mustafa Şerif Onaran)
***
“Talat Halman ozan doğmuştu.
Sanırım, bazı sanat dalları zamanla öğrenilir de manzum satır döktürmenin kısa
yolu ozan doğmaktır. Yunus, Dante, Shakespeare, Puşkin ve Tagore gibileri de
ozan doğmuşlardı. İyi şiir için kültür gerekli olmasına gerekli ama, bazı
ulusları bugünlere taşıyan, yüzyılların eskitemediği bu ozan yanlarıydı. (...)
Talat kısa pantolonluyken de aruzla şiir yazardı; bazen olabildiğince lirik,
bazen de muziplik katarak.” (Prof. Türkkaya
Ataöv)
ESERLERİ:
Şiir: Can Kulağı (1968), Bin Bir: Özdeyiş Şiirleri
(1976), Canevi (1980), Tuyuğlar ve Başka Dörtlükler (1981), Uzak
Ağıt (1991), Dört Gök Dört Gönül (1994), İki’ler (1997), Sessiz
Soru (1998).
Mizah: Şiirlerle Laz: Karadeniz Fıkraları (1992), Hepimüz
Lazük: Karadeniz Fıkraları (1996).
İnceleme: William Faulkner (1963), Doğrusu
(Milliyet’ten 100 yazı, 1999), 21. Yüzyılda Üniversite ve Kültür (2002),
A’dan Z’ye Yunus Emre (2003).
Oyun: “Türk” Shakespeare: Kahramanlar ve Soytarılar (2003).
Türkçeye Çeviri: Duman (1952), Çalınan Taç (1953), Eskimo
Şiirleri (1969), Wallace Stevens: Seçme Şiirler (1970), Langston
Hughes (1971), Eski Mısır Şiiri (1972), Eski Uygarlıkların
Şiirleri (1974), Tüm Soneler (Shakespeare’den, 1989), Yaşayan Amerikalı
Şairler (1992), Amerikalı Kadın Şairler (1992), Eski Mısır’dan
Şiirler: Güneş-Tanrı ile Sevgi Ozanı (1994), Eski Anadolu ve Orta
Doğu’dan Şiirler (1996), Candan Cana: Mevlâna Celaleddin Rumi’den Seçme
Rübailer (1999), Baba Tahir Üryan: Aşk Çırçıplak (2003), Shakespeare:
Soneler (2003), Mevlâna’dan Seçme Rubâiler: Sevda Yüce Gözlerle
(2003), Soneler (Shakespeare’den, 2004).
İngilizce Şiir: Shadows of Love (1979), A Last Lullaby
(1990).
İngilizce
İnceleme:
Yunus Emre and His Mystical Poetry (1981), Mevlana Celaleddin Rumi
and the Whirling Dervishes (Prof. Dr. Metin And ile, 1983), Turkish
Legends and Folk Poems (1992), An
Overview of Turkish Literature
(2005).
İngilizceye Çeviri: Selected Poems (1969) - Hiroshima
(1970) (Fazıl Hüsnü Dağlarca’dan), I am Listening to Istanbul: Selected
Poems by Orhan Veli Kanık (1971), The Humanist Poetry of Yunus Emre
(1972), On the Nomad Sea: Selected Poems of Melih Cevdet Anday (1974), Modern
Turkish Drama: An Anthology of Plays in Translation (1976), Dağlarca:
Quatrains of Holland (1977), Dağlarca: The Bird and I (1980), Rain
One Step Away: Selected Poems of Melih Cevdet Anday (1980), Contemporary
Turkish Literature: Fiction and Poetry (1982), A Dot on the Map: Selected
Stories and Poems by Sait Faik (1983), Süleyman the Magnificent Poet (1987),
The Tales of Nasreddin Hoca (1988), Living Poets of Turkey: An
Anthology of Modern Poems (1989), Old Photographs (Dinçer Sümer,
1990), Yunus Emre: Selected Poems (1990), I Anatolia (Güngör
Dilmen, 1991), Just for the Hell of It: 111 Poems by Orhan Veli Kanık
(1997), TÖMER Dil Dergisi / Talât Sait Halman Özel Sayısı (haz. Hüseyin Atabaş,
Nisan 2001), Beyond the Walls (R. Christie, R. McKane ile, Nâzım
Hikmet’ten, 2002), Sleeping in the Forest: Short Stories by Sait Faik
(2004), Nightingales
& Pleasure Gardens: Turkish Love Poems (2005), A Brave New Quest:
100 Modern Turkish Poems (2006).
KAYNAKÇA: Mehmet Kaplan / Cumhuriyet
Devri Türk Şiiri (1973, s. 534-541), Feyzi Halıcı / Parlamenter Şairler (1990),
Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 1920-1991 (1994), Gündüz Vassaf / Ahlakın
Dinsiz Olanı (Virgül, Şubat 1988), Ertan Adalı / Talât Halman’dan “Sessiz Soru”
(Cumhuriyet Kitap, 27.08.1998), Erendiz Atasü / Talât S. Halman’la Şiirleri
Üzerine (Cumhuriyet Kitap, 7.10.1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda
İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü
(gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü
(1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of
Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve
Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür
Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of
Turkey’s Famous People (2013), Hikmet Altınkaynak / Dünyayı Paylaşan Yazarlar
(2001), Dil Dergisi Talât Sait Halman Özel Sayısı (editör: Hüseyin Atabaş,
Nisan 2001), Adnan Binyazar Kültür ve Sanatla Yoğrulmuş Bir Yaşam: Talat Sait
Halman - Mustafa Şerif Onaran / Edebiyatımızın Çelebi İnsanı - Türkkaya Ataöv /
Sınıf Arkadaşım Ozan Talat (Cumhuriyet Kitap, 14.12.2001), Bibliography of
Talat S. Halman (Bütün Kültürel ve Yazınsal Çalışmalarının Dökümü, 2001),
Festschrift: Cultural Horizons / A Festschrift in Honor of Talat S. Halman
(2001), İş’te Kitap (Bahar 2002), Aklın Yolu Bindir (2003), Mehmet Nuri Yardım
/ Yazar Olacak Çocuklar (2004), Mehmet Atilla Maraş / Şair Milletvekilleri 1 -
22. Dönem 1920-2005 (2005), Emre Erdem / ‘Kültürümüz Görkemli Bir Sentezdir’
(söyleşi, Radikal Kitap, 20.1.2005), TYB Kültür ve Sanat Yıllığı
(2015).
ÜSKÜDAR
Rüzgârların bin fatiha yüklenmiş
uğuldar
Onbinlerin ölgünce uzaklaştığı
yerde,
Kumrular ağlaşıyor:
“Gidelim Üsküdar”, “Gidelim
Üsküdar’a”
Kumruların sürgünü bitmezse ki hiç
bitmeyecek
Sevgi ölüm bekçisidir selvi gibi.
Kanıyor Haçlıların yağması evler
dolusu-
Nice çırpınsa Leander boşuna.
Yılan efsanesi doymuş, susuyor Kız
Kulesi.
Bir Cehennem düşü görmüş de
uyanmaz, uyumaz
Karacaahmet
“Ne tâc ü ne taht ü ne mülk ü ne mâl”
Her cuma zerde pilâv Valide
Sultanda ama
Üsküdar gitgide aç, gitgide loş,
Çengiler gülmüyor ve güldürmüyor,
Ordular döndü yenilgin ve yarım,
Hasbahçesi yorgun sarayın
Daralan ufkunu imzalarken
Sonrasız ağlıyor Üçüncü Selim.
Üsküdar çeşmesi candan su verir
yaslılara,
Ama ölmüşlerinin cânı için sır
vermez.
Kamyonlar ağıldar deli, Allaha
emanet.
Söndüren kimdir adak mumlarını?
Kim çözer çıkmayan dilekler için
Türbeye üstüste bağlanmış olan
bezleri?
Bu duasız çürüyen ülkeye
sönmüşlerdi
Nedim-i şeydâyı bile:
Selvilerin her biri ıssız, bir
onun selvisi şen.
Yüzlerce yıl bahara özenmiştir
Üsküdar.
Uçmasa üstünde ecel kuşları
Neftî gece son bulur mu bir gün?
Genç ölenler deli otlarla büyür.
Tanrıya küskün mezar taşları çağlar
boyu
İstanbul’u dinler ve bağışlar yeni
baştan
Ve ölüm
Hıncahınç gölgeler günahlarla
Dar gelir Üsküdar’a
s. 355-356.
RUBAİLERİNDEN ÖRNEKLER
İÇ MUSİKİ
Biz yıldırımın, çağlayanın
suskunuyuz,
Sessiz yücelen her bulutun
tutkunuyuz.
Cennet bizi binlerce iç ezgiyle
duyar,
Âsûde şadırvanların en coşkunuyuz…
KUTLU ÖRÜMCEK
Kör baykuş uçar korkulu rüya
görerek,
Atlar baş eğer şom geceden
ürpererek.
Peygamberi Çağlar boyu kurtardıkça
Kutsaldır örümcek yeni ağlar
örerek..
ÇAĞLAYAN
İlk sevgililer, ürkek öpüştükçe
güzel,
Kuşlar yeni bir aşkla ötüştükçe
güzel.
Gür çağlayan, atlayıp da dağdan
yamaca
Taptaze bir özgürlüğe düştükçe
güzel..
GÜLÜMSER
Hiç ölmez ateş, sönmez kalbindeki
kor,
Gök sevgi duyarsa koncanın solması
zor.
Bir mavi gülüşle yükselir gök
kuşağı,
Son kuş şakıdıkça son iyimser
yaşıyor..
DÜŞ
Yıllar yılı en coşkulu cümbüştü
umut,
Bir renge giren, hiç ölmeyen düştü
umut.
Sevdayı unuttu sonra baktık,
sönerek
Kâbus dolu bir hiçliğe düşmüştü
umut...
s. 354.
BİRLER
En güçlü pınar susuzluğun
görkemidir.
Her yumruğun içinde bir ödlek mi
gizli, ne?
Hep aynını göstermeyen, en
sevdiğim ayna.
Baharı nafiledir gölge vermeyen
ağacın..
Mavi alev özlemez gökleri,
ırmakları..
Abdeste pis yürekle gelenden su
iğrenir.
Düşenin gördüğüdür en yüce düş.
Yapayalnız ölenin özlemi hep
mahşeredir.
Süsenlerin dili övmez menekşenin
gözünü.
Sevgi hep kendi özlemiyle ölür,
Soylu orman seviyor gizlice son
yangınını...
s. 353.