Talat Sait Halman

Edebiyat Tarihçisi, Akademisyen, Yazar, Şair

Doğum
07 Temmuz, 1931
Ölüm
05 Aralık, 2014
Eğitim
New York Columbia Üniversitesi Siyasal Bilgiler ve Orta Doğu Edebiyatları Bölümü
Burç

 Şair ve Yazar, Edebiyat Tarihçisi, Akademisyen, Türk Dili ve Edebiyatı Profesörü (D. 7 Temmuz 1931, İstanbul – Ö. 5 Aralık 2014, Ankara). Aslen Trabzonlu olan bir ailedendir. Atatürk’ün İhtiyat Filosu Komutanı Tümamiral Sait Halman’ın oğludur.

Robert Kolej (1951), New York Columbia Üniversitesi Siyasal Bilgiler ve Orta Doğu Edebiyatları Bölümü (1954) mezunu. Bitirdiği fakültede Türk Dili okutmanlığı (1953-60), Birleşmiş Milletler Radyosunda spikerliğin yanı sıra The Record Hunter adlı plak firmasında genel müdürlük yaptı. Amerika’da Princeton (New Jersey) Üniversitesi öğretim üyesi iken, Türkiye’ye çağrılarak 12 Mart (1971) döneminde kurulan Nihat Erim hükümetinde, Türkiye Cumhuriyetinin ilk Kültür Bakanlığı görevine getirildi (17 Temmuz 1971). Bakanlığı kaldırılınca Amerika’daki eski görevine döndü.

Princeton Üniversitesinde profesör öğretim üyeliği (1972-80) yaptı, 1980’de Dışişleri Bakanlığının Kültür İşleri Büyükelçisi oldu. 1984-86 yılları arasında Pennsylvania Üniversitesinde ziyaretçi profesör olarak görev yaptı. 1986’dan 1997’ye kadar New York Üniversitesinde profesör, Orta Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü başkanı, 1991-95 yılları arasında UNESCO Yönetim Kurulunda üyeydi.

Eylül 1998’de Bilkent Üniversitesinin Türk Edebiyatı Bölümünü kurdu. “Konuk Mümtaz Profesör” olarak bu bölümü ve Türk Edebiyatı Merkezini yönetti; İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dekanlığını yürüttü. 2003 Ekim ayından itibaren UNICEF Türkiye Millî Komitesi Başkanlığı yaptı.

Şiir, eleştiri, çeviri, edebiyat ve siyaset yazıları; 1955’ten itibaren Yenilik, Türk Dili, Yeditepe, Şiir Sanatı, Varlık, Milliyet, kitap-lık dergi ve gazetelerinde yer aldı. 1969-71, 1982-2000 yıllarında Milliyet gazetesinde “Doğrusu” ve “Can Kulağı”, “7 Gün 7 Yazar”, “Kültür” genel başlıkları altında yüzlerce yazı yazdı. 1972-75 yılları arasında Akşam gazetesinde “Doğrusu” başlığıyla köşe yazarlığı yaptı.

2005 yılında başlayarak Cumhuriyet Ankara ekinde haftalık yazılar yazdı. Bunların dışında, Books Abroad, Contemporary Literature in Translation, Literature East & West, Pacific Quarterly Moana, Review of National Literatures, The Journal of Literary Translation, The Literary Review ile The Poetry Society of American Bulletin dergilerinin bazı sayılarının konuk editörlüğünü yaptı ve World Literature Today dergisinin yayın kurulunda yer aldı. Amerika’da bulunduğu yıllarda Türk şair ve yazarlarını İngilizceye çevirerek, Türk kültürü ve edebiyatını tanıtıcı çalışmalar yaptı. Fazıl Hüsnü Dağlarca, Orhan Veli Kanık, Yunus Emre, Melih Cevdet Anday, Sait Faik Abasıyanık gibi şair ve yazarların yapıtlarını İngilizceye çevirdi ve yayımladı. Bu çalışmaları dolayısıyla Thornton Wilder Armağanı'nı aldı (1986).

Bugüne kadar İngilizce ve Türkçe olarak yayımlanmış altmışa yakın kitabı, iki bin gazete ve dergi yazısı, beş yüze yakın bilimsel makalesi, ansiklopedi maddesi ve eleştiri yazıları bulunan Prof. Halman’ın, önemli yayınları arasında eski uygarlıkların şiirlerinden oluşan bir antoloji, Shakespeare’in tüm sonelerinin çevirisi, eski Mısır, Ortadoğu ve Eskimo şiirleri, seçilmiş makalelerinden oluşan kitaplar, Faulkner’dan dilimize yaptığı çeviriler, Amerikan şairleriyle ilgili kitaplar, Mevlâna ve Yunus Emre hakkındaki İngilizce kitaplar sayılabilir. İngilizceye de çeviriler yayımladı. Kitaplarından bazıları Fransızcaya, Almancaya, Hintçeye, Farsçaya, Urducaya, İbraniceye ve Japoncaya çevrildi.

Prof. Dr. Talat Sait Halman, 5 Aralık 2014 günü, kalp krizi geçirmesi sonucu Ankara’da hayatını kaybetti. Cenazesi İstanbul Edirnekapı Şehitliği’nde toprağa verildi.

 

Ödülleri:

 

Kendisine TÜBA’nın (Türkiye Bilimler Akademisi) ve Dışişleri Bakanlığının Üstün Hizmet Ödülleri verildi. Kraliçe Elizabeth, Prof. Halman’a “Sir” unvanı karşılığı olan “Knight Grand Cross, GBE, The Most Excellent Order of the British Empire” pâyesini verdi. Aldığı çeşitli ödül ve armağanları arasında Thornton Wilder Edebiyat Ödülü, Boğaziçi Üniversitesi Onursal Doktorası, UNESCO Madalyası, Rockefeller Beşeri Bilimler Bursu, Ankara Sanat Derneği Ödülü, Avni Dilligil Ödülü, Türkiye Folklor Araştırmaları Kurumu Armağanı, Türk Amerikan Dernekleri Asamblesi’nin ABD’deki En Başarılı Türk Bilim Adamı Ödülü vardır.

 

 

Talat Sait Halman İçin Ne Dediler?

 

 

 “Talat Sait Halman, Doğu insanının tasavvuf anlayışını, bir felsefe dizgesi içinde, Batı’nın akılcı, uygulamacı anlayışıyla yoğurup yeni bir bileşime varmıştır. O yeni insan, savruk bir ömür sürse de, seviyle çoğalmış, dünyaya gönül gözüyle bakmasını bilmiştir. (...) Talat Sait Halman eski edebiyatımızın özünü kavrayan bir ozandı. Bu yüzden Yunus Emre’yi, Mevlâna’yı Batı dünyasına tanıtması kolay olmuştur. İnsanı tekdüze bir yaşayıştan kurtararak kendini sınama olanağı veren o gizemci şiir, dünyayı değiştirebilecek bir gizilgüç taşır. İşte Talat Sait Halman o gizilgücün kültür elçisidir. Böyle bir sanın ona verilmesine gerek de yoktur. İçinde anıların acı tortusu, o, kendini böyle bir çalışmaya adamış bir ozandır. Edebiyatımızın unutulmuş geçeneklerinde, ayrımına varmaz göründüğümüz öyle ozanlar gizlenmiştir ki, yaratıcı çeviriyle onların şiirini yeniden tezgâha çeken bir Talat Sait Halman olmasaydı, dünya, çağdaş şiirimizi yeterince tanıyamazdı. Ama ondaki bu şiir birikimini görmezden gelenler, çağdaş şiirimizin yabancı bir kültürü şaşırtan gelişmesini, kendiliğinden oluşmuş gibi doğal karşılıyorlar.” (Mustafa Şerif Onaran)

 

***

 

Talat Halman ozan doğmuştu. Sanırım, bazı sanat dalları zamanla öğrenilir de manzum satır döktürmenin kısa yolu ozan doğmaktır. Yunus, Dante, Shakespeare, Puşkin ve Tagore gibileri de ozan doğmuşlardı. İyi şiir için kültür gerekli olmasına gerekli ama, bazı ulusları bugünlere taşıyan, yüzyılların eskitemediği bu ozan yanlarıydı. (...) Talat kısa pantolonluyken de aruzla şiir yazardı; bazen olabildiğince lirik, bazen de muziplik katarak.” (Prof. Türkkaya Ataöv)

 

ESERLERİ:

 

Şiir: Can Kulağı (1968), Bin Bir: Özdeyiş Şiirleri (1976), Canevi (1980), Tuyuğlar ve Başka Dörtlükler (1981), Uzak Ağıt (1991), Dört Gök Dört Gönül (1994), İki’ler (1997), Sessiz Soru (1998).

Mizah: Şiirlerle Laz: Karadeniz Fıkraları (1992), Hepimüz Lazük: Karadeniz Fıkraları (1996).

İnceleme: William Faulkner (1963), Doğrusu (Milliyet’ten 100 yazı, 1999), 21. Yüzyılda Üniversite ve Kültür (2002), A’dan Z’ye Yunus Emre (2003).

Oyun: “Türk” Shakespeare: Kahramanlar ve Soytarılar (2003).

Türkçeye Çeviri: Duman (1952), Çalınan Taç (1953), Eskimo Şiirleri (1969), Wallace Stevens: Seçme Şiirler (1970), Langston Hughes (1971), Eski Mısır Şiiri (1972), Eski Uygarlıkların Şiirleri (1974), Tüm Soneler (Shakespeare’den, 1989), Yaşayan Amerikalı Şairler (1992), Amerikalı Kadın Şairler (1992), Eski Mısır’dan Şiirler: Güneş-Tanrı ile Sevgi Ozanı (1994), Eski Anadolu ve Orta Doğu’dan Şiirler (1996), Candan Cana: Mevlâna Celaleddin Rumi’den Seçme Rübailer (1999), Baba Tahir Üryan: Aşk Çırçıplak (2003), Shakespeare: Soneler (2003), Mevlâna’dan Seçme Rubâiler: Sevda Yüce Gözlerle (2003), Soneler (Shakespeare’den, 2004).

İngilizce Şiir: Shadows of Love (1979), A Last Lullaby (1990).

İngilizce İnceleme: Yunus Emre and His Mystical Poetry (1981), Mevlana Celaleddin Rumi and the Whirling Dervishes (Prof. Dr. Metin And ile, 1983), Turkish Legends and Folk Poems (1992), An Overview of Turkish Literature (2005).

İngilizceye Çeviri: Selected Poems (1969) - Hiroshima (1970) (Fazıl Hüsnü Dağlarca’dan), I am Listening to Istanbul: Selected Poems by Orhan Veli Kanık (1971), The Humanist Poetry of Yunus Emre (1972), On the Nomad Sea: Selected Poems of Melih Cevdet Anday (1974), Modern Turkish Drama: An Anthology of Plays in Translation (1976), Dağlarca: Quatrains of Holland (1977), Dağlarca: The Bird and I (1980), Rain One Step Away: Selected Poems of Melih Cevdet Anday (1980), Contemporary Turkish Literature: Fiction and Poetry (1982), A Dot on the Map: Selected Stories and Poems by Sait Faik (1983), Süleyman the Magnificent Poet (1987), The Tales of Nasreddin Hoca (1988), Living Poets of Turkey: An Anthology of Modern Poems (1989), Old Photographs (Dinçer Sümer, 1990), Yunus Emre: Selected Poems (1990), I Anatolia (Güngör Dilmen, 1991), Just for the Hell of It: 111 Poems by Orhan Veli Kanık (1997), TÖMER Dil Dergisi / Talât Sait Halman Özel Sayısı (haz. Hüseyin Atabaş, Nisan 2001), Beyond the Walls (R. Christie, R. McKane ile, Nâzım Hikmet’ten, 2002), Sleeping in the Forest: Short Stories by Sait Faik (2004), Nightingales & Pleasure Gardens: Turkish Love Poems (2005), A Brave New Quest: 100 Modern Turkish Poems (2006).

 

KAYNAKÇA: Mehmet Kaplan / Cumhuriyet Devri Türk Şiiri (1973, s. 534-541), Feyzi Halıcı / Parlamenter Şairler (1990), Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 1920-1991 (1994), Gündüz Vassaf / Ahlakın Dinsiz Olanı (Virgül, Şubat 1988), Ertan Adalı / Talât Halman’dan “Sessiz Soru” (Cumhuriyet Kitap, 27.08.1998), Erendiz Atasü / Talât S. Halman’la Şiirleri Üzerine (Cumhuriyet Kitap, 7.10.1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Hikmet Altınkaynak / Dünyayı Paylaşan Yazarlar (2001), Dil Dergisi Talât Sait Halman Özel Sayısı (editör: Hüseyin Atabaş, Nisan 2001), Adnan Binyazar Kültür ve Sanatla Yoğrulmuş Bir Yaşam: Talat Sait Halman - Mustafa Şerif Onaran / Edebiyatımızın Çelebi İnsanı - Türkkaya Ataöv / Sınıf Arkadaşım Ozan Talat (Cumhuriyet Kitap, 14.12.2001), Bibliography of Talat S. Halman (Bütün Kültürel ve Yazınsal Çalışmalarının Dökümü, 2001), Festschrift: Cultural Horizons / A Festschrift in Honor of Talat S. Halman (2001), İş’te Kitap (Bahar 2002), Aklın Yolu Bindir (2003), Mehmet Nuri Yardım / Yazar Olacak Çocuklar (2004), Mehmet Atilla Maraş / Şair Milletvekilleri 1 - 22. Dönem 1920-2005 (2005), Emre Erdem / ‘Kültürümüz Görkemli Bir Sentezdir’ (söyleşi, Radikal Kitap, 20.1.2005), TYB Kültür ve Sanat Yıllığı (2015).

 

 

ÜSKÜDAR

ÜSKÜDAR

 

Rüzgârların bin fatiha yüklenmiş uğuldar

Onbinlerin ölgünce uzaklaştığı yerde,

 

Kumrular ağlaşıyor:

“Gidelim Üsküdar”, “Gidelim Üsküdar’a”

 

Kumruların sürgünü bitmezse ki hiç bitmeyecek

Sevgi ölüm bekçisidir selvi gibi.

 

Kanıyor Haçlıların yağması evler dolusu-

Nice çırpınsa Leander boşuna.

Yılan efsanesi doymuş, susuyor Kız Kulesi.

 

Bir Cehennem düşü görmüş de uyanmaz, uyumaz

Karacaahmet

“Ne tâc ü ne taht ü ne mülk ü ne mâl”

 

Her cuma zerde pilâv Valide Sultanda ama

Üsküdar gitgide aç, gitgide loş,

Çengiler gülmüyor ve güldürmüyor,

Ordular döndü yenilgin ve yarım,

 

Hasbahçesi yorgun sarayın

Daralan ufkunu imzalarken

Sonrasız ağlıyor Üçüncü Selim.

 

Üsküdar çeşmesi candan su verir yaslılara,

Ama ölmüşlerinin cânı için sır vermez.

Kamyonlar ağıldar deli, Allaha emanet.

 

Söndüren kimdir adak mumlarını?

Kim çözer çıkmayan dilekler için

Türbeye üstüste bağlanmış olan bezleri?

 

Bu duasız çürüyen ülkeye sönmüşlerdi

Nedim-i şeydâyı bile:

Selvilerin her biri ıssız, bir onun selvisi şen.

 

Yüzlerce yıl bahara özenmiştir Üsküdar.

Uçmasa üstünde ecel kuşları

Neftî gece son bulur mu bir gün?

 

Genç ölenler deli otlarla büyür.

Tanrıya küskün mezar taşları çağlar boyu

İstanbul’u dinler ve bağışlar yeni baştan

Ve ölüm

Hıncahınç gölgeler günahlarla

Dar gelir Üsküdar’a

 

s. 355-356.

 

RUBAİLERİNDEN ÖRNEKLER

RUBAİLERİNDEN ÖRNEKLER

 

İÇ MUSİKİ

 

Biz yıldırımın, çağlayanın suskunuyuz,

Sessiz yücelen her bulutun tutkunuyuz.

Cennet bizi binlerce iç ezgiyle duyar,

Âsûde şadırvanların en coşkunuyuz…

 

KUTLU ÖRÜMCEK

 

Kör baykuş uçar korkulu rüya görerek,

Atlar baş eğer şom geceden ürpererek.

Peygamberi Çağlar boyu kurtardıkça

Kutsaldır örümcek yeni ağlar örerek..

 

ÇAĞLAYAN

 

İlk sevgililer, ürkek öpüştükçe güzel,

Kuşlar yeni bir aşkla ötüştükçe güzel.

Gür çağlayan, atlayıp da dağdan yamaca

Taptaze bir özgürlüğe düştükçe güzel..

 

GÜLÜMSER

 

Hiç ölmez ateş, sönmez kalbindeki kor,

Gök sevgi duyarsa koncanın solması zor.

Bir mavi gülüşle yükselir gök kuşağı,

Son kuş şakıdıkça son iyimser yaşıyor..

 

DÜŞ

 

Yıllar yılı en coşkulu cümbüştü umut,

Bir renge giren, hiç ölmeyen düştü umut.

Sevdayı unuttu sonra baktık, sönerek

Kâbus dolu bir hiçliğe düşmüştü umut...

 

s. 354.

 

 

BİRLER

BİRLER

 

En güçlü pınar susuzluğun görkemidir.

Her yumruğun içinde bir ödlek mi gizli, ne?

Hep aynını göstermeyen, en sevdiğim ayna.

Baharı nafiledir gölge vermeyen ağacın..

Mavi alev özlemez gökleri, ırmakları..

Abdeste pis yürekle gelenden su iğrenir.

Düşenin gördüğüdür en yüce düş.

Yapayalnız ölenin özlemi hep mahşeredir.

Süsenlerin dili övmez menekşenin gözünü.

Sevgi hep kendi özlemiyle ölür,

Soylu orman seviyor gizlice son yangınını...

 

s. 353.

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör