Akademisyen, Tıp Doçenti, Mucit. Chicago (ABD) Northwestern Üniversitesi ALS Araştırma Laboratuvarı kurucu başkanı. Boğaziçi Üniversite’sinde Moleküler Biyoloji Bölümünü bitirdikten (1994) sonra yine Boğaziçi’nde Genetik Biyoteknoloji üzerine yüksek lisans (master) yaptı. Yazdığı tezle Boğaziçi Üniversitesinden en iyi master tezi ödülünü aldıktan sonra doktora için Amerika’ya gitti. Özdinler’in hayatı, doktora için gittiği Amerika’da kardeşinin beyin kanamasından ölmesiyle değişti.
3.
Hücre Biyolojisi, Anatomi ve Sinirbilim dallarında doktorasını yaptıktan (1996)
sonra Harvard Medical School Neurosurgery’de araştırmacı olarak çalışmaya
başladı
Hardvard
Harvard Center for Nervous System Repair ödülünü aldıktan sonra bilim
araştırmacısı olarak çalışmaya devam etti.
Northwestern
Üniversitesi açtığı ALS araştırma merkezinin başına Hande Özdinler’i geçirmek
istedi, teklifi kabul eden Özdinler, araştırma merkezinin başkanlığını yaparak
çalışmaya başladı.
Doç.
Dr. Hande Özdinler, aynı zamanda Harvard Sinir Sistemi Onarım Merkezi
tarafından ödüllendirilen ilk Türk kadın bilim insanımız. Ayrıca çizdiği
resimleri satarak bilimsel araştırmalara fon yaratmak için uğraş veren Doç. Dr.
Özdinler,
ALS Hastalığı
ALS
hastalığı, beyindeki ve omurilikteki motor(hareket) nöronlarının ölmesiyle
kaslarda güçsüzlük olarak sonuçlanan bir hastalık.
ALS
hastalığı kişinin duygusal ya da zihinsel durumları üzerinde değil yalnızca
fiziksel durumu üzerinde etkiler gösteriyor, Stephen Hawking ise ALS hastalığı
denildiğinde ilk akla gelen isimlerden biridir.
Hastalık
her hastada farklı bir mekanizmadan doğabiliyor, kullanılacak ilaç hastalığın
hangi mekanizmayla ilişkili olduğuna göre değişebiliyor.
Hande
Özdinler ve çalışma ekibi Northwestern’in ALS Araştırma Merkezi’nde; beyindeki
nöronların neden öldüğünü, canlandırmak mümkün mü gibi başlıklar altında
araştırmalar yapıyor.
Bu
araştırmaların sonucunda Doç.Dr. Özdinler, dünyada ilk defa beyindeki motor
nöronlarını “floresan” yöntemi ile izole ederek görmeyi sağlayan bir çalışma
gerçekleştirdi
Bu
çalışmanın sayesinde nöronların ölüm nedenlerinin hücresel, mekanizmasal ve
genetik nedenleri doğruluk payı çok yüksek bir oranda incelenebilecek.
Hande
Özdinler direktörlüğündeki Dr. Javier Jara ve Dr. Barış Genç tarafından
gerçekleştirilen çalışmada, Parkinson hastalığı ile bağlantılı olan genin
yokluğunun; beyindeki motor-nöronları artan baskıya maruz bırakıp nörodejenerasyona
yol açtığı bulundu
Araştırmacılar
Parkinson hastalığının yaygın nedeni olarak bilinen ve üst motor nöron kaybı
olarak nitelenen “UCHL1 gen kaybı” olan bir fare tasarladı. Üst motor nöronlar
beyin ile omuriliği birbirine bağlayıp ve ALS hastalığı sürecinde kaybediliyor.
Bu yeni fare modeli, motor nöron zayıflığının moleküler mekanizmasını çözmeye
yardım edebileceği gibi, beyin motor nöron sağlığını iyileştirecek ilaçların
test edilmesinde yardımcı da olabilir.
2015
yılında uluslararası bilim alanında en çok takip edilen “International
Innovation” dergisi, En İyi Buluş Yapan 10 Bilim Akademisyenden biri olarak
Doç. Dr. Hande Özdinler’i seçti ve kendisiyle 3 sayfalık bir röportaj yaptı.
KAYNAK:
ABD Türk kadın doktoru konuşuyor (hurriyet.com.tr, 4 Kasım 2013), ALS Hastaları
İçin Umut, Beyin Hücrelerini Aydınlatan Türk (youtube.com, 5 Kasım 2013),Yrd.
Doç. Dr. Pembe Hande Özdinler, ALS ile savaşta gelinen nokta (sozcu.com.tr, 10
Nisan 2017), Dr. Hande Özdinler Röportajı | ALS Derneği (als.org.tr, 29 Kasım
2017), ‘ALS hastaları kahkaha atsın’ (milliyet.com.tr, 10.12.2017), Dr. Hande
Özdinler - Ntbox Magazin (ntboxmag.com, 1 Ekim 2018),Çalışmalarıyla Dünyanın En
İyi Buluş Yapan 10 İnsanı Arasına Seçilen Doç.Dr. Hande Özdinler (listelist.com,
19 Ekim 2018), Dünyanın En İyi Buluş Yapan 10 İnsanı Arasına Giren Doçent (ceotudent.com,
23 Ekim 2018).
Amerika’daki bilimsel çalışmalarıyla ALS hastalarına umut olan Doç. Dr. Hande Özdinler, “ALS çok zor bir hastalık ve her hastada farklı seyrediyor. ALS hastaları sık sık kahkaha atmalı. Olumlu düşünce tarzı hastalığı yavaşlatıyor” dedi
‘ALS
hastaları kahkaha atsın’
Amerika
Şikago’daki Northwestern Üniversitesi ALS Araştırma Laboratuvarı kurucu başkanı
Doç.
Dr. Hande Özdinler, aynı zamanda Harvard Sinir Sistemi Onarım Merkezi
tarafından ödüllendirilen ilk Türk kadın bilim insanımız. Ayrıca çizdiği
resimleri satarak bilimsel araştırmalara fon yaratmak için uğraş veren Doç. Dr.
Özdinler,
Milliyet’in
sorularını yanıtladı.
Bilimsel
modellemeniz hakkında bilgi verir misiniz?
“Bazı
hayvanlar geceleyin parlar ve floresan proteini üretirler. Biz de bu proteini
kullanarak beyinde ölen motor nöronları ışıl ışıl yaptık. ALS hastalığına bu
çalışmamız sayesinde önemli bir boyut kazandırdık. Bizden önce beynin o
karmaşık yapısında sadece ölen motor nöronlarını hücresel düzeyde çalışmak
imkansızdı. Şimdi hastalığın hücresel nedenlerini teker teker çözüyoruz.”
ABD’deki
çalışma alanınızı anlatır mısınız?
“Aslında
ALS bir çok hastalığın bileşkesi gibi. Biz öncelikle bunun altyapısındaki
bozuklukları genetik ve hücresel düzeyde keşfediyoruz. Sonra hastalıkta ölen
motor nöronlarını yaşatmak için gen tedavisi yöntemleri geliştiriyoruz. Bu
arada motor nöronlarını iyileştiren ilaçları araştırıp, klinik çalışmaya
geçmeye çalışıyoruz.”
Tedaviye
yönelik çalışmalar ne durumda?
“Dünyanın
birçok yerinde yeni yeni ALS merkezleri kurulmaya başlandı. Hastalara daha iyi
bakım yapılıyor. ALS’li dostların ömürleri uzadı. Eskiden 3-5 yıl yaşam süresi
biçilen bu hastalar artık 15-20 yıl yaşayabiliyor. Üniversiteler arası,
dernekler arası ve hatta ülkeler arası ortak çalışmalar arttı. Klinik
çalışmalar müthiş hızlandı. Şu anda klinikte ilaç denemesi en çok olan
hastalıklardan biri ALS. Milyonlarca dolar araştırma için harcandı ve şu an
10’dan fazla madde, ilaç umuduyla araştırılıyor.”
Yakın
gelecekte tedaviye yönelik hangi gelişmeleri göreceğiz?
“Gelecekte
sadece ALS’nin değil, diğer büyük nörodejeneratif hastalıkların da ilacı
olacak. Parkinson, Alzheimer, ALS, grip gibi ilaçla tedavi edilebilecek. Çünkü
hastalıkların mekanizmaları çözülüyor. Hastalık için değil, mekanizma için
ilaçlar olacak ve hangi hastada hangi mekanizma bozuksa bu yönde ilaç
verilecek. Örneğin mitokondri bozukluğu için bir ilaç olacak. Bu ilaca ALS
ilacı değil, mitokondri bozukluklarına iyi gelen ilaç denilecek. ALS hastaları,
bazı Parkinson veya Alzheimer hastaları da ilaçtan faydalanacak. Kimin hangi
ilacı alması gerektiği genetik mutasyon taramasıyla veya biyomarkerlar
sayesinde belirlenecek. Bundan sonraki süreçte erken teşhise yönelik
çalışmalara yöneleceğiz. Beyinde ölen motor
nöronlarını
iyileştiren ilaçları hastalara ulaştırma misyonu üzerinde çalışmalar
yapacağım.”
ALS
nedir?
Amyotrofik
Lateral Skleroz (ALS) aynı zamanda ‘motor nöron’ hastalığı olarak da anılan,
merkezi sinir sisteminde omurilik ve beyin sapı adı verilen bölgede motor sinir
hücrelerinin (nöronlar) kaybından ileri gelen bir hastalıktır.
‘Pes
eden asla başaramaz’
Doç.
Dr. Hande Özdinler başarısının sırrını şöyle açıkladı: “Bence başarının sırrı
başarısızlıktır! Hiç kimse ‘pat’ diye başarılı olamaz. Bir kişi başarılıysa,
mutlaka bir süre başarısız olmuş ancak o başarısızlığa yenilmemiştir.
Başarısızlığı deneyim olarak görmek ve yürümeye devam etmek en önemli kriter.
İlk başarısızlıkta pes eden biri asla başarılı olamaz. Başarısızlığı yenilgi
olarak gören biri de başarılı olamaz.”
‘Ailenin
sevgisi ömür uzatıyor’
Özdinler,
hasta ve yakınlarına şu önerilerde bulundu: “ALS teşhisi konulduktan sonra
hastalarda karamsarlık başlıyor. Bu süreçte aile desteği çok önemli. Ailesi
hastayı sevdiğini ne kadar gösterirse, hastanın ömrü o denli uzuyor. Hastalar
spor yapsınlar, temiz havada yürüsünler, bol bol gülümsesinler, kahkaha
atsınlar. ‘Ne zaman öleceğim’ diye değil, ‘yaşadığıma değsin’ diye düşünsünler.
Bu düşünce tarzı hastalığı yavaşlatıyor ve hastayı daha sağlıklı yapıyor.”
Kardeş
acısıyla hayatı değişti
Boğaziçi
Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden mezun olduktan sonra en
iyi master tez ödülüne layık görülen Özdinler’in hayatı, doktora için gittiği
Amerika’da kardeşinin beyin kanamasından ölmesiyle değişti. Kardeşinin ölümüyle
beyin bilimi üzerinde çalışma kararı alan Özdinler, doktoradan sonra Harvard
Tıp Fakültesi’nde nöroşirürji çalışması yaptı ve ‘Harvard Center For
Neurodegeneration and Repair’ ödülünü kazandı.
KAYNAK:‘ALS
hastaları kahkaha atsın’ (milliyet.com.tr, 10.12.2017)