Azerbaycanlı siyaset ve devlet adamı, Azerbaycan'ın 2. Cumhurbaşkanı (D. 24 Haziran 1938, Nahçıvan / Azerbaycan – Ö. 22 Ağustos 2000, Ankara). Asıl adı, Ebulfez Kadir Güloğlu Aliyev'dir. Kaynaklarda adı Ebulfez Aliyev, Ebülfez Elçibey olarak da geçer.
Ebulfez Elçibey, 1938 yılında Nahçıvan'ın
Keleki kasabasında doğdu. Babası İran Azerbaycanı'ndan Kadirkulu Bey ve annesi
Anadolu'da doğup Keleki'ye göç etmiş Mehrinisa Hanım'dır. Babası 1943 yılında
II. Dünya Savaşı'na katılmış ve bir daha kendisinden haber alınamamıştır.
İlköğrenimini ve liseyi Nahçıvan'da zor şartlar altında tamamlamıştır.
1957-1962 yılları arasında Azerbaycan
Devlet Üniversitesi Doğu Dilleri Enstitüsü Arapça Bölümünde okumuştur.
Öğrencilik yıllarında Azerbaycan tarihini ve Azerbaycan devrim tarihini öğreten
dernekler kurmuştur.
1963-1964'te Mısır'da tercüman olarak
çalışmıştı. 1970'lerde ise ülkesinin bağımsızlığı için çalışmaya başladı. Bu
yüzden 1975'te 'milliyetçilik suçu'ndan bir buçuk yıl hapis yattı.
Azerbaycan'ın Rus İmparatorluğu içinde
bir sömürge olduğuna ve elbet bir gün bağımsız, demokratik bir cumhuriyet olacağına
inanmıştır. Kendisini Ben “Atatürk'ün “esgeriyim” diye tabir etmiş ve
Atatürk'ten, Gandhi'den ve 1918-1920 yıllarında kurulmuş Azerbaycan Demokratik
Cumhuriyeti'nin kurucusu Mehmet Emin Resulzade'den etkilenmiştir.
Kuzey ve Güney Azerbaycan'ın mutlaka
birleşmesi ve Dağıstan'a, Gürcistan'a ve Ermenistan'a verilen Türk topraklarının
tekrar Azerbaycan'a geri verilmesini savunmuştur. Turan'ın yolu birleşik
Azerbaycan'dan geçer diyordu.
Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesinin
içinde yer alan Elçibey, 1975'te siyasi faaliyetleri nedeniyle 1 yıl 6 ay hapis
cezasına çarptırıldı. KGB zindanlarında ve taş ocaklarında ağır şartlar altında
kaldı. Serbest kaldıktan sonra, 1977'den itibaren, Azerbaycan Ulusal Bilimler
Akademisi'nde el yazmaları enstitüsünde görev yaptı. Görevi sırasında da
bağımsızlık çalışmalarına devam etmiştir.
1989'da Azerbaycan Halk Cephesi'ni kurdu
ve başkanı seçildi. Elçibey Dağlık Karabağ'daki Ermeni ayrılıkçılığına yol
vermemek ve Azerbaycan'ın Sovyetler'den bağımsızlığını kazanması için çalışmış
ve 1991'de SSCB'nin dağılması ile bağımsızlığını kazanan Azerbaycan'ın 7
Haziran 1992'de ikinci cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.
Cephedeki yanlış uygulamalardan ve
yenilgilerden ötürü cephe komutanı Suret Hüseynov'u görevden almıştır. Fakat
Rusya'nın Azerbaycan'ı terk ederken silahlarını Suret Hüseynov'a vermesinden
sonra, Suret Hüseynov Azerbaycan'ın 2. büyük şehri Gence'de Haziran 1993'te
ayaklanma başlatmıştır. Elçibey yardım için Haydar Aliyev'i Nahçıvan'dan
Bakü'ye davet etti. Fakat Haydar Aliyev, Bakü'ye geldikten sonra Süret
Hüseynov'u destekledi ve göstericilerin Bakü'ye yürümesi karşısında Elçibey
halktan destek alamadı.
Millî istihbaratın verdiği bilgiyi
kullanarak kendisine karşı suikastın üstünü açmış ve iç savaşa yol vermemek
için Haydar Aliyev ile konuşarak uçakla doğum yeri olan Nahçıvan'ın Keleki
köyüne gitmiştir. 2 hafta sonra geri dönmeye çalışmasına rağmen şahsi koruması
tarafından uçağı kurşunlanmış ve Nahçıvan'dan çıkış yolu kapalı kalmıştır.
Ardından 4 yıl Keleki'nin abluka altında olması sebebiyle oradan ayrılamamış ve
4 yıl 4 aydan sonra Bakü'ye gelebilmiştir. Bu gelişmeler üzerine
cumhurbaşkanlığı yetkileri Haydar Aliyev'e devredilmiştir. Ağustos 1993'te referandum
ile Elçibey'in görevi resmen geri alınmış ve Ekim ayındaki seçimlerde Haydar
Aliyev % 99 oyla cumhurbaşkanı seçilmiştir.
Kasım 1993'te Anıtkabir'i ziyaret etmiş
ve Anitkabir özel defterine su cümleleri yazmiştir: “Ey böyük Türk'ün böyük
Komutanı! Seni ziyaret etmekle özüm ve milletim adına şeref duydum. Senin
Asgerin”.
Elçibey tam 4 yıl 4 ay sonra Bakü'ye
geri dönüp, Azerbaycan muhalefetine katılmıştır. Bütün Azerbaycan Birliği'ni
kurarak çalışmalarını Kuzey ile Güney Azerbaycan'ın birleşmesi üzerine
yoğunlaştırmıştır.
Elçibey 22 Ağustos 2000'de 62 yaşında
prostat kanseri nedeniyle tedavi gördüğü Ankara'da hayatını kaybetmiştir.
Ebulfez Elçibey, 22
Ağustos 2000, Ankara’da vefat etti. Naaşı Azerbaycan Baku’ya götürülerek Fahri
Hıyaban Mezarlığında toprağa verildi. Helime Aliyeva ile evliydi. Erturgut ve
Çilenay isminde 2 çocuğu vardır.
Defin törenine sekiz yüz bin kişi
katılmıştır. Elçibey’in cenaze törenine gelen Haydar Aliyev, halkın “En büyük
Elçibey, başka büyük yok!” tarzında protesto sloganlarıyla karşılamış, bunun
üzerine Haydar Aliyev bir süre sonra salonu terk etmek zorunda kalmıştı.
Kitapları:
Tolunoğulları
Devleti (868-905), Deyirdim ki, Bu Quruluş Daḡılacaq, Bütöv Azärbaycan Yolunda,
Azadlık ve Demokrasi
Hakkındaki Türkçe Kitaplar:
Fazil Gezenferoğlu / Ebülfez Elçibey
Tarihten Geleceğe (1995)
Yavuz Bülent Bakiler / Elçibey - Azerbaycan'ın Unutulmaz Lideri (2009)
Taner Bilgin / Bir Türk Beyi Ebulfez
Elçibey (2016)
Azerbaycan Türk Cumhuriyeti'nin
Kuruluşunun 100. Yılında Er Kişi Ebulfez Elçibey'e Armağan (Kollektif, 2018)
Elçibey'le 13 Saat
Elçibey Dönemi Azerbaycan Dış Politikası
(Haziran 1992-Haziran 1993) Bir Bağımsızlık Mücadelesinin Diplomatik Öyküsü
Elçibey'in Düşünceleri ve Kanun Devleti
Elçibey Azerbaycan'ın Unutulmaz Lideri
KAYNAKÇA: Atatürk'ün askeri Ebulfez
Elçibey, 82 yaşında! (qha.com.tr, 24 Haziran 2020), Ebufez Elçibey
kimdir? (yenicaggazetesi.com.tr, 24 Haziran 2020), Ebulfez Elçibey
vefatının 20. yılında anılıyor (aa.com.tr, 24 Haziran 2020), Ebulfez Elçibey
kimdir? (yeniakit.com.tr,
24 Haziran 2020), Ebulfez Elçibey kimdir? (haberler.com, 24 Haziran 2020), Ebulfez Elçibey -
Tarihe Damga Vuran 10 Sözü (tr.pinterest.com, 24 Haziran 2020), Bir Bağımsızlık
Savaşçısı: Ebulfez Elçibey (turktoyu.com, 24 Haziran 2020), Adı Ülkesinin
Tarihinden Çıkarılmak İstenen Adam: Ebulfez Elçibey (gunceltarih.org, 24 Haziran
2020), Ebulfez Elçibey kitapları (kitapyurdu.com, kitapsepeti.com,kitapyurdu.com,
1000kitap.com, 24 Haziran 2020).
