İslâm bilgini, dilci (D. ?, İstanbul - Ö. 1592, Medine). Soyu Vanlı olduğu için Vanî Mehmed Bey diye de tanınır. Medrese öğreniminden sonra müderris oldu. Müftülüklerde ve Rodos, Manisa, Selânik, Kütahya ve Medine kadılıklarında bulundu. Arapçadan çevirdiği Vankulu Lugatı İbrahim Müteferrika Matbaasında basılan ilk kitap oldu. Vankulu Lûgatı, 1002 yılında vefat eden ve Farablı bir Türk olan Ebu Nasr İsmail bin Hammad ül-Cevheri’nin telif ettiği “Sıhah” unvanlı meşhur Arapça lûgatın Türkçeye tercümesidir.
“Vankulu Lûgatı, ilk neşri zamanında büyük bir rağbet gördüğü
gibi, sonraları da daima aranılan, başvurulan bir kaynak olmuştur. Bu
itibarladır ki, bu 1ûgatın bin cilt basılan ilk Müteferrika tab’ından sonra,
çok satılması itibariyle, biri 1755 - 1756, diğeri de 1801 yıllarında olmak
üzere, yine iki büyük cilt halinde tabedilmiş, iki ayrı baskısı daha vardı.
Bugün dahi dile, edebiyata ait eski metin ve eserler üzerinde çalışacaklar,
Antep’li Asım Efendi’nin meşhur Kamus tercümesinden sonra, Mehmed Efendi’nin bu
Vankulu Lûgati’ne de başvurmaktan müstağni kalamazlar.” (M. Şakir Ülkütaşır)
DİĞER ESERLERİ:
Nakdü’d-Dürer, Tercîhü’l-Beyyinât, Kimyâ-yı Saâdet Tercümesi, Vesîle Şerhi
Miftâhü’n-Necât.
KAYNAK: M. Şakir Ülkütaşır / İlk Türkçe Matbu Kitap - Bizde İlkler
(Hisar, Nisan 1951), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972), Yurt
Ansiklopedisi (c. X, 1982),
İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
