Besteci (D. 1837, İstanbul – Ö. 11 Mart 1898, İzmir). Küçük yaşta ilgi duyduğu müziğe Manzoni adlı bir İtalyan’dan piyano dersleri alarak başladı. İlk müzik öğrenimini İstanbul'da yaptıktan sonra yirmi yaşında Opera ve operet düşkünü I. Abdülmecit tarafından, Milano'ya müzik öğrenimine gönderildi. Batı müziğini yakından tetkik imkânını bulduğu Milano Konservatuarı’ndaki dört yıllık eğitiminin ardından İstanbul’a döndü. Bedros Mağakyan'ın yönettiği Şark Tiyatrosu için küçük besteler yaptı (1864). Bir süre özel dersler vererek geçindi. Kınar (Kemençe) adlı müzik derneğini kurdu. İlk operası Arsas, 1968’de Beyoğlunda Naum Tiyatrosu'nda amatör gençler tarafından İtalyanca oynandı.
1872'de sahnelenen ve ilk
Türk opereti olan Arifin Hilesi ile büyük
ün kazandı. Daha sonra kumpanyasını Güllü Agop'un topluluğuyla birleştirdi.
Türk operet sanatı bu birleşmeyle en güçlü eserlerini kazandı. Kışları
Gedikpaşa Tiyatrosu'nda, yazları Üsküdar'da Aziziye Tiyatrosu'nda temsillere
devam eden topluluğa karşı gösterilen ilgi Çuhacıyan'ın 1875'te Köse Kâhya'yı
ve Leblebici Horhor'u yazması ile en yüksek seviyeye ulaştı. Leblebici Horhor
opereti, Yunanca, Almanca ve Fransızca'ya tercüme edildi. Topluluk, 1883
yılında Balkan ülkelerine turneye çıktı, 1885'te de Mısır'a giderek Hidivyal
Tiyatrosu'nda temsiller verdi. Çuhacıyan’ın 1881'de yazdığı Zemire adlı opera
1895'te Paris'te bir dönem sahnelendi. Yazdığı son opera İndiana ise hiç sahnelenemedi.
Türk müziğini Batı orkestrasyonuna
en iyi şekilde uygulayan ilk besteci olan Çuhacıyan, piyanist ve besteci olarak
Avrupa'da da ün yaparak “Ermeni Verdi" ve "Şark'ın Offenbach'ı"
gibi adlarla anıldı. V. Hugo ve A. de Musset'nin şiirleri üzerine yazdığı solo
şarkıları, dinsel müzik çalışmaları, çeşitli piyano besteleri ve marşları
vardır. İzmir'de hayatını haybeden bestecinin cenaze töreninde kendi
bestelediği cenaze marşı çalındı. Weinberg'in 1916'da filme almak istediği
Leblebici Horhor opereti, Muhsin Ertuğrul tarafından 1923'te sessiz, 1934'te de
sesli olmak üzere iki kez sinemaya aktarıldı.
ESERLERİ:
SAHNE ESERLERİ: Şair
Evlenmesi, Mekteb Ustası, Mekteb Seyri, Arşak II, Arif’in Hilesi, Köse Kâhya, Leblebici Horhor Ağa, Zemire, Aleksinaz,
Indiana.
MARŞLARI: Hamidiye Marşı, Vatan Yahut Silistre, Marche
Funebre, Patrik Nerses Varjabedyan İçin Cenaze Marşı, Acem Marşı, Zeybek
Opereti Marşı.
PİYANO ESERLERİ: Mouvement Perpetuel, Cascade de couz,
Illusion (vals), Apres
HAKKINDA: Vural Sözer /
Müzik ve Müzisyenler Ansiklopedisi (s. 95-96, 1964), Büyük Larousse (c. 5, s.
2801, 1986), Cemil Yener / Müzikte Kim Kimdir? (1987), Ana Britannica (c. 6, s.
527, 1987), Yılmaz Öztuna / Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi (1990), İlke Boran - Kıvılcım Yıldız Şenürkmez /
Kültürel Tarih Işığında Çok Sesli Batı Müziği (2010).