Devlet adamı, tarihçi ve şair (D. İstanbul - Ö. 16 Şubat
1760, İstanbul). Asıl adı İsmail Âsım’dır. Küçük Çelebizâde veya Çelebizâde
olarak anıldı. Âsım mahlasını kullandı. Reisülküttab Mehmed Efendi (Küçük
Çelebi)’nin oğludur. İyi bir tahsil görerek yetişti. Döneminin
ünlü şair, müzisyen ve hattatı Abdülbâki Ârif Efendi’den yararlandı.
İstanbul’da çeşitli medreselerde müderrislik ve kadılık yaptı. 1723 yılında
Damad İbrahim Paşa tarafından vak’anüvisliğe atandı, 1748’de İstanbul kadısı oldu.
1757’de Anadolu kazaskerliğine getirildi, kısa bir süre sonra azledildi, bu
arada kendisine Rumeli kazaskerliği pâyesi verildi. 1759 yılında Koca Râgıb
Paşa’nın tavsiyesi üzerine şeyhülislâmlığa getirildi. Bu görevde iken vefat
etti. Mezarı, ikinci kayınpederi Hekimbaşı Kazasker Ömer Efendinin İstanbul’da
Molla Gürânî’de yaptırdığı medrese avlusundadır.
Çelebizâde vak’anüvisliği ve Târih’i ile ün yaptı. Târih,
İbrahim Müteferrika tarafından (1740-41) ve ayrıca Matbaa-i Âmire’de Râşid
Târihi’nin zeyli olarak basıldı (1865-66). Bu eserde, yazar, 1722-29
yılları arasındaki olayları anlattı. İçeriğini tayinler, aziller, siyasî
hadiseler, törenler ve İran olayları oluşturdu. Beş hatt-ı hümâyun ve İran
savaşlarıyla ilgili dört fetvâ sûreti ile Batı İran’ın taksimine ait 1724
Osmanlı-Rus andlaşmasının metni de vardır. Âsım Efendi vak’anüvis olduğu için
iktidar mevkiindeki devlet büyüklerini tenkitten kaçındı, eserinde bu dönemin
hemen sadece parlak yönlerini aksettirdi, üslûbu yalın ve açıktır.
Çelebizâde’nin şiirleri, devrinin ünlü şairleri Nedim,
Seyyid Vehbî ve Neylî gibi şairler yanında sönük kaldı. Divan’ının
1851-52’de yapılan taş baskısı şiirlerinin tamamını içermez. Arapça ve Farsça
bilirdi. Damad İbrahim Paşa tarafından Aynî’nin İkdü’l- Cümân’ını
Türkçe’ye çeviren kurulda görev aldı. Aynca İbrahim Paşa’nın emriyle çevirdiği
Hoca Gıyâseddin Nakkaş’ın Aca’ibü’l-letâ’if adlı Hatay seyahatnâmesi Ali
Emîrî tarafından yayımlandı.
ESERLERİ:
Tarih-i İsmail Asım Efendi (1741, 1865), Divan (1851-52),
Münşeât
(1851), Aca’ibü’l-Letâ’if (Hoca Gıyâseddin Nakkaş’tan, Nakkaş’ın
Çin izlenimlerini anlattığı seyahatnâmenin çevirisi, 1912-13).
HAKKINDA: Bursalı Mehmed Tâhir
/ Osmanlı Müellifleri (c.3, 1914-24), M. Cavid
Baysun / Çelebizâde İslâm Ansiklopedisi (c.3, 1940-88), Nihat Sami Banarlı / Resimli Türk Edebiyâtı Târihi
(c.2, 1971-79), Abdülkadir Özcan / TDV İslâm Ansiklopedisi (c.3, 1991), Şükran
Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999).
