Semiha Es

İlk Türk Kadın Savaş Fotoğrafçısı, savaş muhabiri (D. 1912, İstanbul – Ö. 12 Aralık 2012, İstanbul).  İyi bir eğitim alarak yetişti. 15 yaşında Fransızlara ait telefon idaresinde santral memuresi olarak çalışmaya başladı. O günlerde ünlü gazeteci Hikmet Feridun Es ile tanışarak evlendi. Yurt dışı muhabiri olarak görev yapan Feridun Es, yurt dışı seyahatlerine Semiha Es ile birlikte gitmeye başladı. Semiha Es bu sayede bir süre sonra fotoğraf çekmeyi öğrendi. Eşinin yanında profesyonel olarak foto muhabirliği yaptı. Feridun Es’in gazetede yazdığı yazıları Semiha Es fotoğraflamaya başladı. Bu nedenle birlikte çok sayıda seyahat gerçekleştirdiler.

Feridun-Semiha Es çifti, Hürriyet gazetesi tarafından savaşın görüntülenmesi amacıyla Kore’de görevlendirildi. Savaşta yaşananları Hürriyet gazetesi aracılığıyla Türkiye’ye aktardılar. Semiha Es, yaklaşık 50 yıl boyunca gezi ve savaş muhabiri olarak çalıştı.

2011 yılında Türkiye Fotoğraf Sanatçısı Ödülleri kapsamında Onur Ödülü’ne layık görüldü. 100 yaşında İstanbul’daki evinde vefat etti. Cenazesi Zincirlikuyu Mezarlığında eşi Hikmet Feridun Es'in yanına defnedildi.

Eşi, ünlü gazeteci Hikmet Feridun Es’le evlenip ömrünün yarısını eşiyle beraber yurt dışında, savaşlarda, cephelerde geçirmiş. Kore’de üç, Vietnam’da beş sene savaşı fotoğraflamış. Hollywood setlerinde Amerikan yıldızlarını, Afrika’da yerlileri çekmiş.

Semiha Es verdiği bir röportajda savaş yıllarını şöyle anlatmıştı:

“Haftanın beş gününü Kore’de cephelerde geçirirdik. Hafta sonlarında askeri uçakla Tokyo’ya giderdik. Hafta boyunca, karargahlarda, kadın gazetecilere ayrılan barakalarda yatardım. Tahta ranzalarda, soyunmaya bile fırsat bulamadan kıvrılır, uyumaya çalışırdım. Cephede bir bölgeden ötekine giderken, bomba yüklü kamyonlarda, sandıkların üzerinde otururduk. Çevremizde mermiler uçuşurken, ölümden korktuğumu hiç hatırlamıyorum. Bazen Hikmet’le birlikte, karargahlarda ya da elçiliklerde verilen davetlere çağrılırdık. Kadınlar süslenirler püslenirler, takıp takıştırırlardı. Ben ise, gene o asker pantolonuyla davete giderdim. Kocam da böyle kalabalık toplantıları hiç sevmediği için bizim davette görünmemizle kaybolmamız bir olurdu.

Bir gün, bir uçağın yakınlarımızda bir yere düştüğü haberini almıştık. Hemen ciplere atlayıp uçağın bulunduğu yere gittik. Aslında uçak düşmemiş, mecburi iniş yapmıştı. Uçağa koştum. Parmağımı deklanşöre basmak üzereyken Hikmet büyük bir telaşla geldi, beni hızla geriye savurdu ve kendisi fotoğraf çekmeye başladı. O anda kocamın, önemli bir görüntüyü yakalama şansını bana bırakmak istemediğini düşündüm. Ama daha sonra Hikmet’in uçağın infilak edeceğini düşünerek benim hayatımı kurtarmak istediğini öğrenince çok duygulandım. Cephelerde, her zaman ölümle burun buruna yaşadık. Fakat bir keresinde, bir Çinli asker, beni öldürmek için bayağı uğraştı. Ama sonra bize esir düştü. Zavallıcık yaralanmıştı. Onun hastaneye gönderilmesini sağladım, yaralarıyla ilgilendim.”  

2011 yılında Türkiye Fotoğraf Sanatçısı Ödülleri kapsamında kendisine onur ödülü verilmiş. İstanbul Kadın Müzesi’nin Kadın Kültür Mirası Etkinlikleri konsepti çerçevesinde 2013 yılında Uluslararası Kadın Fotoğrafçılar Sempozyumu’nda Semiha Es konuşulmuş. Aynı yıl ve 2014 yılında Semiha Es sergileri açılmış.

İstanbul Kadın Müzesi, caz piyanisti ve besteci Ayşe Tütüncü’ye, “İkinci Göz Türkiye’den Kadın Fotoğrafçılar” sergisinin açılış kokteylinde, İstanbul Kadın Müzesi sürekli sergisinin fotoğraf kategorisindeki dört fotoğrafçı anısına, bu dört yaşam öyküsünün esinlendirdiği bir parça çalmasını önermiş. Ayşe Tütüncü bu kompozisyonunu ilk kez 29 Kasım 2013’te Sismanoglo Megaro’da çalmış.

Müziğin temasını ilk profesyonel Müslüman kadın fotoğrafçı Naciye Hanım (1881-1970), Türkiye’nin ilk profesyonel Ermeni kadın fotoğrafçısı Maryam Şahinyan (1911-1996), Türkiye basınının ilk kadın gezi ve savaş fotoğrafçısı Semiha Es (1912-2012) ve Türkiye basınının ilk profesyonel kadın foto muhabiri ve aynı zamanda ilk profesyonel Rum kadın fotoğrafçı Eleni Küreman(1921-2001) oluşturuyormuş.

Onca savaştan sonra bir insanın psikolojisi hiç mi etkilenmez, diye düşündünüz eminim. Elbette Semiha Es de gördüklerinden oldukça etkilenmiş. Hatta verdiği bir röportajda o zamanları şöyle anlatmış;

“Savaşta yaşadıklarım ve gördüklerim, özelikle insani açıdan çok derinden etkiledi beni. Siyasilerin çıkar çatışmaları arasındaki o savaşta, sivillerin düştüğü durumu ve zulmü görmek çok zor ve acı bir tecrübeydi benim için.”

KAYNAKÇA: Semiha Es son yolculuğuna uğurlandı (hurriyet.com.tr, 15 Ara 2012), Fotoğrafçı Semiha Es'in bilinmeyen yüzü, hakim bakışı (agos.com.tr, 9 Aralık 2013), Cumhuriyetin 91’inci yılında 91 sembol kadın  (hürriyet.com.tr, 29.10.2014), İlk Savaş Fotoğrafçımız Semiha Es (arsizsanat.com, 4 Ocak 2018), Semiha Es (istanbulkadinmuzesi.org, 14 Kasım 2018), Bilim İnsanı - Semiha ES - Üsküdar Üniversitesi (uskudar.edu.tr, 14 Kasım 2018), Semiha Es (eksisozluk.com, 05.01.2020).