Çaka Bey

Kaptan

Ölüm
Diğer İsimler
Çakan, Çaga Bey

İlk Türk kaptanı (D. ve Ö. 11. Yüzyıl). Doğum yeri ve tarihi bilinmemekle birlikte 11. Yüzyıl başlarında doğduğu anlaşılmaktadır. Asıl adı Çakan ya da Çaga Bey’dir. 1071 yılında Anadolu’yu yurt edinme girişimlerine başlayan Türkmen beylerinden ve Oğuzların Çavuldur boyundandır. Anadolu’nun fethi sırasında, Danişmend Gazi’nin komutanlarından biri olarak Malatya yöresinde başarılar gösterdi. Batı Anadolu’nun fethi sırasında Bizans ile yapılan savaşlardan birinde esir düşen Çaka Bey ile ilgili ilk bilgiler, Bizans İmparatoru Aleksi Komnen’in kızı Anna’nın yazdığı bir eserde yer alır. Bu kaynakta bahsedildiği üzere Anadolu’ya akın eden beylerin en gencidir. O da diğer arkadaşları gibi ün kazanmak için akınlara karışarak Kastamonu ve Bolu taraflarında savaştıktan sonra İzmir civarına gitti. Bu yöredeki savaşlarda gösterdiği cesaretle ünlendi. Esir bulunduğu dönemde vakarlı davranışlarıyla imparatorun da dikkatini çekti. İmparatoru, onu diğer tutsaklar gibi ağır işlerde kullanmayıp sarayda alıkoydu. Çaka Bey burada Homeros’un İlyada ve Odysseia adlı destanlarını okuyabilecek kadar Yunanca öğrendi. İmparatorun değişmesinin ardından Bizans sarayından kaçarak Ege kıyılarına gitti ve orada bir ordu kurdu. Bu orduyla İzmir’i fethettikten bir süre sonra da İzmir Beyliği (1081-97)’ni kurdu. Bu sırada Türkmen akınları, Anadolu’nun fethini tamamlamıştı. Çaka Bey, Ege adaları dâhil olmak üzere, beyliğini deniz yoluyla genişletti. O tarihlerde Efes’i de yine Türkmen Beylerinden olan Tanrıvermiş Bey aldı.

Çaka Bey, İzmir’e ve Ege Denizi adalarına sahip olmak için İzmir limanından sağladığı ustalarla bir donanma kurdu. Üstü kapalı yapılan yaklaşık kırk gemiden oluşan bu donanmayla Ege Denizi’ne açıldı. Böylece Akdeniz’de ilk Türk denizcisi oldu. Kurduğu ilk Türk donanmasıyla ele geçirdiği ilk yer Foça oldu. Daha sonra sırasıyla Midilli ve Sakız adalarını ele geçirdi. Çaka Bey’in adaları birer birer zapt etmesi üzerine Bizans İmparatoru Aleksi Kommen, iki komutan yönetimindeki bir Bizans donanmasını Akdeniz’e gönderdi. Çaka Bey’in kaptanlık yaptığı donanma, Bizans gemileriyle savaşa tutuşarak birçoğunu batırdı. Diğerleri de Boğazı geçerek Marmara’ya kaçtılar. Birkaç Bizans gemisi de Türklerin eline geçti. Türklerin, Akdeniz’de Bizanslılara karşı ilk zaferleri bu deniz savaşıdır. Tarihe Türklerin yaptığı ilk deniz muharebesi olarak geçen bu savaş, “Koyun Adaları Deniz Savaşı” adıyla anıldı. Çaka Bey, birçok önemli ada ile birlikte, İzmir’den Çanakkale’ye kadar olan yerleri ve Bizans’ın Trakya kısmını ele geçirdi. Büyük bir donanma meydana getirerek, ilk etapta Edremit’i ve Çanakkale bölgesini aldı.

Çaka Bey’in başarılarını gören Bizans İmparatoru, bu kez ünlü kaptanlarından Konstantin adında bir amiral tayin ederek, Türklerin üzerine ikinci bir donanma daha gönderdi. Donanma, Sakız Adası’na yanaşarak asker çıkardı, kaleyi kuşatma altına aldı. Kaleyi savunan Türk askerleri, düşmanı içeri sokmadılar. Bu sırada İzmir’de bulunan Çaka Bey, donanmasıyla Sakız Adası’na hareket etti. Gemilerin birbirine zincirlerle bağlayarak hilal şeklinde düşmana doğru ilerledi. Bizans komutanı bu yeni harp usulüyle bozguna uğratıldı.

Çaka Bey, Çanakkale taraflarını da ele geçirdikten sonra, Edremit’i beyliğine kattı. Onun, Balkanlardaki Peçenekleri teşkilatlandırması, Çanakkale’yi alarak Marmara’ya doğru ilerlemesi, Bizans İmparatorunu ürkütüyordu. Çaka Bey’i, kuvvetle değil de hile ile yok etmeyi tasarlayarak Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıçaslan’la bir anlaşma yaptı. Anlaşmaya göre Selçuklular, Çaka Bey’in Marmara’ya doğru ilerlemesine engel olacaklardı. Bu anlaşmadan haberi olmayan Çaka Bey, kuvvetleriyle Marmara kıyılarında ilerleyerek Aydos’a kadar ulaştı. Selçuklu Sultanlığı hâkimiyetinde olan bu bölgede Selçuklu ordusuyla karşılaştı. Ordusu Selçuklu ordusuyla baş edebilecek güçte olmadığından I. Kılıçarslan’la müzakere yoluna gitti. 1097’de I. Kılıçaslan’ın Edremit’teki karargâhında kendisine eksiksiz bir ziyafet verildi. Bu ziyafette yenilip içildiği sırada I. Kılıçaslan, birden bire kılıcını çekerek Çaka Bey’in üzerine yürüdü ve onu öldürdü. Böylece, Bizans ve Selçuklular için bir tehlike olarak görülen Çaka Bey, böyle bir tuzakla ortadan kaldırıldı. Böylece İzmir Beyliği de kuruluşundan sadece on altı yıl sonra yıkıldı.

HAKKINDA: Mükrimin Halil Yinanç / Türkiye Tarihi, Selçuklu Devri I: Anadolu'nun Fethi (1934), Akdes Nimet Kurat / Çaka: Orta Za­manda İzmir ve Yakınındaki Adaların Türk Hâkimi (1936), Osman Turan / Selçuklular Zamanında Türkiye, Siyasî Tarih, Alp Arslan'dan Osman Gaziye 1071-1318 (1971), Türkmen Parlak / Ege Denizi’nde İlk Türk Derya Beyleri (1979), Coşkun Alptekin, "İzmir Türk Beyliği (Çaka Beyliği)", Ana Britannica (C.6, s.293, 1987), Mücteba İlgürel / TDV İslam Ansiklopedisi (c.8, s.186-188, 1993), İbrahim Kafesoğlu / Selçuklu Tarihi (1970-92) - Türk Milli Tarihi (1999).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FOTO GALERİ