Şair ve
yazar. 17 Kasım 1967 (nüfusta 1 Ocak 1968), Sünlük köyü / İhsangazi / Kastamonu
doğumlu. Asıl adı Ali Değirmenci’dir. Erencan Yüksel, Emre Yetkin, Muharrem
Çağlayan adlarını da kullandı. Kastamonu Hisarardı İlkokulunu (1979), Merkez
Ortaokulu (1982) ve Kastamonu Ticaret Lisesini (1985) bitirdikten sonra Mimar
Sinan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (1990)
mezun oldu. Yüksek lisans çalışmasını Sivas Cumhuriyet Üniversitesinde “II
Abdülhamid Dönemi Matbuat Hayatı ve Mâlûmat Mecmuası” adlı tezle tamamladı.
Ali Emre, 1990’dan
itibaren Sivas’ta çeşitli liselerde öğretmenlik yaptı. 1997’den itibaren özel
eğitim kurumlarında çalıştı. 2001’den itibaren on yıl Ankara’da yaşadı. 2011’de
İstanbul’a taşındı. Evli ve iki çocuk babasıdır.
Şiir ve
yazıları; Dergâh, Kayıtlar, Muştu, Sayha, Endülüs,
Edebiyat Ortamı, Derkenar, Edebi Pankart, Merdiven Sanat, Hece, Kırklar
dergilerinde yer aldı. Yeni Şafak ve Sağduyu gazetelerinde
denemeleri yayımlandı. Sivas’ta Edebî Pankart adlı bir derginin yayımına
katkıda bulundu. Kırklar dergisinin yayın danışmanlığını yaptı.
ESERLERİ:
Şiir:
Kıyamet Mevsimleri (1997), Milyon
Sesli Mızıka (2001), Onarılmış Yas Bitiği (2008, 2016), Yeryüzüne
Dağılan (2012), Meryem’in Yokluğunda (2017), Çeyizime Bir Kefen 2019), Güzel
Bir Gün Gördümse (2020).
Öykü:
Diz Çökmeyen
– 10 Portre Hikâye (2019).
Deneme:
Ağu
Tasındaki Bal (2021)
İnceleme:
Şiirin Saçağı
Altında (2014), Şiirimizde Ortadoğu (2016), Jules Verne'in Osmanlısı: İnatçı
Keraban (2019), Acar Süvari Tutuk Arbalet - Hikayeli Şiirler Üzerine Bir
İnceleme (2020).
Roman:
Nureddin
Zengi/Şark'ın Kandili (2017), Selahaddin-Şark’ın Kartalı (2018), Baybars/Şark'ın
Kalkanı (2020).
Yayına Hazırladığı Kitaplar:
Namık
Kemal, Selahaddin, (Çeviriyazım ve sadeleştirme, 2019).
Ödülleri:
“Nureddin
Zengi” adlı kitabıyla 2017 TYB Roman Ödülü’nü
aldı.
2018'de
ÖNDER tarafından "Yılın Edebiyatçısı" seçildi.
Pendik
Edebiyat Festivali 2019 Jüri Özel Ödülü'ne değer görüldü.
Ali Emre İçin Ne Dediler?
“Milyon
Sesli Mızıka’da, sesini böylesine yoğun ileten şiirlerin haricinde, daha çok
içteki sese doğru kıvrılan başka şiirler de var. (…) Uzaklaşan esenlik dolu
günlerin, altını çizip onu koyulaştıran şiirler. (…) Nedir peki bu?
Şairin nostalgi ihtiyacı mı? Değil. Ali Emre’deki ‘eskiyen derin suskunluk’ bu
ihtiyaçtan doğmuyor. Dünyada ve yiten, yitirilen şeylere karşı bir duyarlığı
var.” (Mustafa Akar)
***
“Geniş
ve bizim olan bir ailenin şiirini yazıyor Ali Emre. Kitap boyunca geçen anne,
kadın, gelin, çocuk, abla, baba gibi imgelerin çokluğu bu hissi uyandırıyor
okuyanda. Ve Ali Emre şiirlerinde mükemmel ve temiz bir Türkçe kullanıyor.” (İbrahim Tenekeci)
***
“Emre’nin
şiiri o naif sesinin taşıdığı bütün avantajları ve dezavantajları barındırıyor.
Çünkü lirik edası ve derinden derine yankılanan o sade ama yavan olmayan
sesiyle etkileyici şiirler yazan bir şiiri okurlarına ulaştıran Ali Emre’de,
aynı zamanda “Son Şiir”de olduğu gibi “Birinci Tekil Şahıs”ı yazan biri için on
numara küçük gelecek tıknefes şiirler görmek, okurlarını durumu kendilerine
izah etmekte sıkıntıya sokuyor.” (Suavi
Kemal Yazgıç)
***
"
Ali Emre, günümüz Türk şiirinin değerli
isimlerinden biridir.
Hem sanat, hem mesuliyet duygusu olan şairlerimizdendir. O, bizim için,
"Müslüman bir çığlıktır." (Acı, Kıyamet Mevsimleri)
Selahattin Yolgiden, "Her şair, kendinden önceki şairlerin
toplamıdır" diyor. (Üç Nokta Dergisi, 2010 Bahar, sayı 3) Ali Emre,
şiirlerinde hem bunu, hem de farkını en güçlü şekilde ortaya koymuştur.
Kıyamet Mevsimleri ve Milyon Sesli Mızıka'da yer alan şiirleri bugüne
kadar defalarca okudum. Bu şiirleri her okuduğumda, birçoğunu ilk defa
okuyormuş hissine kapıldım. Bu da demek oluyor ki, iyi şiir, her gün yeniden
başlar.
Attila İlhan, Kimi Sevsem Sensin'in sunuş yazısında, "Türk
kulağı"ndan bahseder. Bu kulağa hitap etmeyen ve halkına yabancı olan
şairin unutulacağını iddia eder. Bizim kuşağımız içinde, bunu en erken fark
eden iki şairden birinin Ali Emre olduğunu düşünüyorum." (İbrahim
Tenekeci)
KAYNAKÇA: İbrahim Tenekeci / Kıyamet Mevsimleri (Sağduyu
gazetesi, 5.5.1998) – Ali Emre: Ailemizin Şairi (Edebi Pankart, sayı: 10,
Mayıs-Haziran 1999), Okan Sarıalp / Kıyamet Mevsimleri (Sağduyu gazetesi),
Mustafa Akar / Milyon Sesli Mızıka (Dergâh, c. 13, sayı: 151), Ali Ayçil /
Kıyamet Mevsimleri’nde Bir Çocuk (Edebi Pankart, sayı: 9, Mart-Nisan 1999), İhsan
Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli
Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007), TBE
Ansiklopedisi (2001), Ozan Ozanoğlu / “Milyon Sesli Mızıka” Üzerine Kişisel
Düşünce Sekmeleri (Hece dergisi, Nisan 2002), Turan Karataş / Yıllıklara
Bakarak Bir Yılın Şiirini Yazmak (Merdivenşiir, sayı: 2, Mart-Nisan 2005),
Bilgi teyidi (14 Mart 2019), İbrahim
Tenekeci / "Ali Emre ve Şiiri", Güzel Bir Gün Gördümse (2020).
MÜSLÜMAN BİR ÇIĞLIK
İBRAHİM TENEKECİ
1968 Kastamonu doğumlu Ali Emre, bugüne kadar üç şiir kitabı yayımladı: Kıyamet Mevsimleri, Milyon Sesli Mızıka ve Onarılmış Yas Bitiği.
Kıyamet Mevsimleri, Merdiven Dizisi'nin birinci kitabı olarak 1998 yılında çıkmıştı. Milyon Sesli Mızıka da bir başka diziden, Kırklar Edebiyat Serisi'nden okuyucuya ulaşmıştı. (2001) tarihli. (Hece Yayınları)
Ali Emre'nin şiir serüvenini iki bölüme ayırmak mümkün. Kıyamet Mevsimleri ile Milyon Sesli Mızıka birinci bölümde; Onarılmış Yas Bitiği ve bundan sonra yazdıkları da ikinci bölümde yer alır.
İlk gruptaki şiirleri İstanbul'da öğrenciyken ve Sivas'ta öğretmenken yazmıştır. İkinci gruptaki şiirleri ise Ankara yıllarında...
Diyebiliriz ki, Ankaralı yıllar, Ali Emre şiirde önemli bir kırılmayı da beraberinde getirmiştir. Biz ise bu yazımızda, Ali Emre'nin ilk iki kitabı üzerinde duracağız.
Kıyamet Mevsimleri ve Milyon Sesli Mızıka'da toplam 66 şiir var. Bu şiirlerde, ölüm de hayata dâhildir. Şair, gözleriyle görüş ayrılığı yaşamaz. Her şey bir çerçevenin içindeki fotoğraf veya resim gibi nettir, göz önündedir.
Az Edebiyat dergisinde "Yazdığım hiçbir şiir bir çift göz etmiyor" diye imzasız bir cümle okumuştum. Bunu da 'görmek' bahsine ilave edelim.
Her iki kitap da bütünlüklü, derli toplu ve görsel yönü kuvvetli şiirlerden oluşuyor. Bir de yalınlık, duruluk...
Salah Birsel, Yaşlılık Günlüğü'nde, "Güzel bir şiir üzerine söylenecek söz pek sınırlıdır" der. (Remzi Yayınları, 1992, Sayfa 202) Ali Emre'nin birçok şiirinin durumu böyledir. Beğenilen, güzel bulunan ve fakat hakkında neredeyse hiç yazılmayan şiirler...
Ali Emre, ilk iki kitabında yer alan şiirlerin çoğunda, bir olay anlatır. Hulki Aktunç, Turgut Uyar için "Hikâyeden hiç korkmamış bir şair" diyor. Aynı şey Ali Emre için de geçerlidir. En başarılı örneği ise 'Afife' şiiridir.
Turgut Uyar demişken, burada biraz durmak istiyorum. Ali Emre, kendisiyle yapılan söyleşilerde genellikle Behçet Necatigil, Hilmi Yavuz ve Sezai Karakoç'u işaret etse de, bazı yönleriyle Turgut Uyar'a benzer.
Yaşar Kemal, "Sanatı insan meselesinden dışarı çıkarıyorlar" diyerek, İkinci Yenicileri eleştirse de; Turgut Uyar, 'Efendimiz Acemilik' başlıklı yazısında, "Meselemiz bir şiir meselesi değildir. Yaşama meselesidir. Hayatımızda olmayan mesele, şiirimizde de olamaz" der.
Ali Emre'nin sanatına ve hayatına baktığımızda, kusursuz sayılabilecek bir bütünlük görüyoruz.
Kıyamet Mevsimleri
Kıyamet Mevsimleri dört bölümden ve otuz yedi şiirden oluşuyor. Uzakta, Dönüp Bakınca, Şarkî, Yangın, Afife, Tay Huylu Gelinler ve Lirik Kızlar Konağı, kitabın başarılı şiirlerinden bazıları.
Bu kitap, adeta 'temizlik' üzerine kurulmuştur. Ali Emre, 'Yangın' şiirinde "İçimin beyazlığına uzanıyorum" derken, hem Ziya Osman Saba'ya gönderme yapar, hem de bulunduğu yerin altını çizer.
Kıyamet Mevsimleri'nin baskın karakteri çocuktur. En çok bu kelime tercih edilir. Çocuğun yanı sıra, anne, abla, bahçe, oyun, gül ve kuş çokça tercih edilen diğer kelimelerdir. Renk ise mavidir. 'Yakarış' şiirinde geçen "Masmavi bir şaşkınlık çocukların yüzünde" dizesi, birçok şeyi bir arada göstermesi bakımından önemlidir.
Kıyamet Mevsimleri'nin özgeçmiş bölümünde, Ali Emre kendisini şu şekilde tanımlıyor: "Henüz taşrada kalmakta ve taşralı duyarlılıkları biriktirmekte ısrarlı..."
Kıyamet Mevsimleri'nde "taşra" birçok kez geçer. 'Hangi Bildik Yağmur' şiirinde yer alan "Taşranın o ahbap koynunda" dizesinde olduğu gibi... Yine, bir başka şiirde "Taşralı ağıtlardan" söz edilir.
Taşranın yanı sıra, "uzak" imgesi de bazen bir şiir başlığı olarak, bazen de bir dize olarak karşımıza çıkar: "O uzak kasabayı düşününce, birden..."
Ali Emre'nin kelime seçimi de buna göredir. Mahalli veya taşrayı çağrıştıran kelimeleri sıklıkla kullanır: Gövermek, caymak, kiler, eğninde, yılık, tevatür, afat, hımbıl, çit, urgan, yüksünmek, bungun, tarazlanmak, yeğnik, bıldır, murdar, hızar, sünepe, yunmak, ucube, sedir, pörsümek, pürçek, çıngı, kopça, bakraç vs.
Hatta meyve seçimleri bile öyledir. Alıç ve Ahlât ağaçlarını tercih eder. (Bu da bize ait iki dize: "Alıç ve Ahlât'ın yeri ayrıdır bizde / Gelmemişlerdir çünkü köyden kente".)
Kıyamet Mevsimleri'nde taşrayı çağrıştıran iki şey daha var: Ümmilik ve naiflik...
Ali Emre, insanları özellikleriyle birlikte şiirine dâhil eder. Kıyamet Mevsimleri'nde bu şekilde onlarca örnek vardır: Sakar uşaklar, kısa donlu kahramanlar, yatalak ulular, ümmi yorgancı, zengin bakireler, işgüzar tayfalar, dilbaz bileyiciler, meymenetsiz kızlar, içli oğlanlar, hadım uşaklar, felçli oğlan, tiryaki dilenciler, gündelikçi kadınlar, çağ kırgını çocuklar, zarif kızlar, uslu dadılar, müzevir bekçiler, yaslı kızlar, tay huylu gelinler, çolak hafız, yaşlı eltiler, çok kedili ablalar, kekeme savaşçılar, güleç bir haydut, fazıl babalar...
İlk kitap vesilesiyle dikkatimizi çeken bir diğer şey de, Ali Emre'nin bir proje şairi olduğudur.
Kıyamet Mevsimleri'ndeki şiirlerden birinin adı 'Ölüm En Çok Hayatı Andırır' başlığını taşır. O şiirdeki dizelerden biri, yıllar sonra üçüncü kitabına ad olur: "Onarılmış bir yas bitiği..."
Yine, ikinci kitabı Milyon Sesli Mızıka'nın haberi de, "Milyon sayfa sıçramış seyislerin sözlüğü" ve "Mızıkasına kapanan dilenciyi uyandır" dizeleriyle verilir.
Kıyamet Mevsimleri, sürprizlere açık bir kitaptır. Mesela 'Sus' başlıklı şiirin ilk dörtlüğü ile 'Fayton' (Ece Ayhan) şiirinin ilk dörtlüğü arasında akrabalık, bu sürprizlerden biridir.
Milyon Sesli Mızıka
Ali Emre, Kıyamet Mevsimleri'nden üç yıl sonra yayımlanan Milyon Sesli Mızıka'da da benzer hassasiyetleri sürdürür.
Kelime seçimleri, yine taşrayı hatırlatır: Bıngıldamak, basma, eğninde, rençber, hasat, hayın, tebelleş olmak, mıh, çıngı, yeğnik, aharlamak, fistan, urba, döş, yün eğirmek vs.
İnsanları özellikleriyle beraber şiirine dâhil etmeye devam eder: Konuşkan esnaflar, narin kızlar, bungun savaşçılar, tutkulu hakanlar, hafız teyzeler, orta halli dülgerler, kambur bilgeler, elit enişteler, bitli tüccarlar, pasaklı bir kız, hadım lalalar vs.
Milyon Sesli Mızıka'da, ilk kitapta pek olmayan bir yenilik daha vardır. Sadece insanlar değil, nesneler de özellikleriyle birlikte şiirde geçmeye başlar: Dımdızlak odalar, bezgin çıkrıklar, bungun aynalar, hırçın aynalar, kekeme resimler, temkinlik tüfekler, utangaç kılıç, kırk odalı konak vs. Merkezde yine 'çocuk' vardır. Anne, kız, gül ve ölüm; sıklıkla kullanılan diğer kelimelerdir.
Kentin Bileğindeki Buhran, Ömrün Örselenmiş Kelebeği, Kaçar Gibi Bir Çocuktan, Hikmet, Ölümün Görkemine Mersiye ise kitabın öne çıkan şiirleridir.
Birinci kitap ile ikinci kitap adeta bir bütündür. Aralarındaki tek fark, şairin, özellikle ikinci bölümden itibaren siyasi bir tercihe veya duruşa doğru gidiyor oluşudur. Bunu da halk üzerinden yapar.
Kıyamet Mevsimleri'nde halk yoktur, insanlar vardır. İlk kitapta halkın geçtiği tek yer, 'Kıyamet ve Dirim Sözleri'nde yer alan "Halkın sedirine ilişmek" bölümüdür ve bu, kesinlikle siyasi bir söylem değildir. Daha çok, taşrayı imlemek için kullanılmıştır. Milyon Sesli Mızıka'da ise halk üzerinden verilen çok sayıda siyasi mesaj vardır. Üçüncü kitabı Onarılmış Yas Bitiği, işte bu kanal üzerinden ilerler. Özellikle son yıllarda yazdığı şiirler, bu durumu daha da belirgin hale getirir.
Birinci kitapta "Lirik bir uygarlıktır bebeklerle büyümek" diyen Ali Emre, ikinci kitabında "Epik şiirler, kışlalar, o konuşkan esnaflar" demektedir. Bu söylem, bilinçli bir tercih midir, orasını bilemem. Fakat Milyon Sesli Mızıka'da geçen kimi dizeler, mesela "Hiç ellemez eşelemez büyük kalbini halkın", "Bir halk şarkısını gömerken toprağa", Ezilmiş bir halkın yorgun gövdesi" gibi dizeler, epik ve siyasi bir hassasiyetin ürünüdür. "Sultanlara çarparak büyüyen" dizesi de öyle...
Kaçırmamamız gereken ayrıntı ise şudur: Ali Emre, daha ilk şiirlerinden itibaren hem bir huzur arayışı içine girmiş, hem de çağına karşı esaslı eleştiriler yöneltmiştir. Bir anlamda, direniş şiirleri yazmakta ve kötülüğü; sadece yazdıklarıyla değil, yaşantısıyla da eleştirmektedir. Mesela ilk kitabında yer alan 'Tahrif' şiirinde "Çağın çirkin sayfalarında ağlaşırdık" diyerek, günümüz dünyasına bakışını ortaya koymaktadır. Burada söylenmesi gereken şey, Ali Emre'deki siyasi ve eleştirel duruşun yeni bir şey olmadığıdır. Muhalifliğinin de...
İki bölümden oluşan Milyon Sesli Mızıka'nın ikinci bölümü, ağırlıklı olarak siyasi şiirlerden oluşmaktadır. Mesela 'Yüzbaşı ve Kurbağalar' ile 'Gemisini Kurtaran Kaptan', 28 Şubat için yazılmış ve ironiye de yer veren şiirlerdir. Tekrar edersek, bu şiirler, direniş ve tavır şiirleridir. Sanatsal kaygının yanı sıra, sorumluluk duygusu da taşımaktadır. Fakat bu yapılırken, müzikten ve imgecilikten fazla taviz verilmemiş, dümdüz konuşan ve bağıran bir üsluptan daima uzak durulmuştur.
Kıyamet Mevsimleri'nin temizlik üzerine kurulu olduğunu söylemiştik. Milyon Sesli Mızıka'nın "Ömrün Örselenmiş Kelebeği" başlıklı birinci bölümü ise iyilik üzerine kuruludur. Nitekim 'İyilik Güzellik' şiirinde; "Kötülüğün eli taş kesilir kıyımızda" der.
Birinci bölüm iyilik üzerine kuruluyken, ikinci bölümde genellikle kötü insanların ve kötülüklerin yazılması ise oldukça anlamlıdır. Mesela 'Tekâsür' şiiri "Kötü ve yorgunlar" diye başlar.
Sonuç olarak...
Ali Emre, günümüz Türk şiirinin değerli isimlerinden biridir.
Hem sanat, hem mesuliyet duygusu olan şairlerimizdendir. O, bizim için, "Müslüman bir çığlıktır." (Acı, Kıyamet Mevsimleri)
Selahattin Yolgiden, "Her şair, kendinden önceki şairlerin toplamıdır" diyor. (Üç Nokta Dergisi, 2010 Bahar, sayı 3) Ali Emre, şiirlerinde hem bunu, hem de farkını en güçlü şekilde ortaya koymuştur.
Kıyamet Mevsimleri ve Milyon Sesli Mızıka'da yer alan şiirleri bugüne kadar defalarca okudum. Bu şiirleri her okuduğumda, birçoğunu ilk defa okuyormuş hissine kapıldım. Bu da demek oluyor ki, iyi şiir, her gün yeniden başlar.
Attila İlhan, Kimi Sevsem Sensin'in sunuş yazısında, "Türk kulağı"ndan bahseder. Bu kulağa hitap etmeyen ve halkına yabancı olan şairin unutulacağını iddia eder. Bizim kuşağımız içinde, bunu en erken fark eden iki şairden birinin Ali Emre olduğunu düşünüyorum.
***
NOT: Milli Gazete'nin 05.10.2010 tarihli nüshasından iktibas ettiğimiz bu yazı, Ayraç dergisinin Eylül sayısında yayınlanmıştır.
KAYNAK: Müslüman Bir Çığlık: Ali Emre (haksozhaber.net, 06.10.2010).