Muhammed İdrisî

Gezgin, Haritacı, Coğrafyacı

Doğum

Arap gezgin, haritacı ve coğrafyacı, on ikinci asırda bugünküne benzeyen bir dünya haritası çizen Müslüman coğrafya âlimi (D. 1100, Sebte / Fas - Ö. 1166, Sicilya / İtalya). Tam adı Ebû Abdullah Muhammed bin Muhammed Şerif el-İdrîsî . Şerîf el-İdrisî diye de bilinir.

İdrisi, coğrafya alanında önemli yapıtlar vermiş ve Müslüman bilginlerin ulaşabildikleri coğrafi bulguların, Sicilya'da yerleşmiş bulunan Normanlar aracılığıyla Batı'ya aktarılmasında etkin bir rol oynamıştır. Gençliğinde İspanya'yı, Portekiz'i, Fransa'nın Atlas Okyanusu kıyılarını, Güney İngiltere'yi, Kuzey Afrika'yı gezen ve henüz 16 yaşındayken Anadolu'ya da gelen İdrisi, bu araştırma gezileri esnasında değerli bilgiler toplamıştır.

Yaklaşık 1145'te Sicilya'daki Norman kralı II. Roger'in (1101-1154) hizmetine girmiş ve yaşamının geri kalan kısmını onun Palermo'daki sarayında geçirmiştir. Kralın ölüm tarihi olan 1154'ten biraz önce, gümüşten bir Yer küresi ile Roger'in Kitabı adlı meşhur eserini tamamlayarak Krala takdim etmiştir. Bu kitap için hazırlanmış olan 70 paftalık Dünya haritası, o döneme değin bilinen Dünya'nın mükemmel bir tasvirini vermeyi amaçlayan kapsamlı bir çalışmadır ve bu nedenle haritacılık tarihinde önemli bir yer işgal eder. Bu haritalar incelendiğinde, Dünya'nın ekvatordan kuzeye doğru yedi iklim kuşağı ve bunları dik olarak kesen on boylam çizgisiyle 70 parçaya bölündüğü görülür. Her parçanın kapsadığı ülkelerin coğrafi özellikleri, madenleri, bitkileri, hayvanları, yolları vs. ayrıntılı bir şekilde anlatılmış olup, özellikle Akdeniz yöresi ve Balkanlar hakkında verilen bilgiler çok değerlidir. İdrisi bu kitabını hazırlarken, kendi gözlemleri yanında İbn Havkal'dan ve Kral II. Roger için seyyahlar ve tacirler tarafından düzenlenmiş olan raporlardan yararlanmıştır.

Bunun yanında İdrisi, Roger’in Kitabı adıyla meşhur yetmiş bir haritalık atlasını Roger’in sarayında hazırladı. Roger, ona sarayının bütün imkanlarını seferber etti. Roger’in, atlasın hazırlanmasını istemesini İdrisi şöyle anlatır:

“İtalya krala itaat edince, kral, devletin hal ve şartlarını öğrenmeye karar vermişti. O; hudutları, yolları, her vilayetin iklimini, oralardaki deniz ve körfezleri, aynı şekilde diğer ülkelerin durumlarını da öğrenmek istiyordu. Ahalisinin kültüründen başka şehir ve arazilerin, dağ ve ovaların denizlerle vadilerin izahını tam olarak içine alan bir kitap yazılmasını emretti. Bu kitapta ayrıca her memlekette yetişen tahıl, meyve ve bitkilerin cinsleriyle özelliklerini, bu memleketlerdeki sanat ve meslekleri, çalışanların sayılarını, her memleketin ithalat ve ihracatını, örf, adet ve giyimleriyle din ve dillerinin etraflıca açıklanmasını istiyordu.”

Bu isteği yerine getirmek için İdrisi çalışmalarına başladı. Seyyahlar ve gemi kaptanlarından bilgi topladı. Uzak beldelere grup gezileri düzenledi. Böylece topladığı bilgileri birbirleriyle birleştirmeye çalıştı. Daha önceki coğrafya bilgilerini topladı ve değerlendirdi. Seyahatleri on beş sene sürdü ve nihayet muhteşem eserini 1145 senesinde tamamladı. Hazırlanan bu eser; doğruluk, görüş sahasının genişliği ve kapsamı itibariyle Batlemyüs’ün dünya haritasını çok geride bırakmıştır.

İdrisi, eserine Kitab-ür-Rüşandi ismini verdi. Eserde, 180 derece boylamlık dünyayı yedi iklime böldü ve her iklimi de on altı bölüme ayırdı. Kitapta, başka Arapça kitaplarda bulunmayan Finlandiya, Polonya ve Rusya hakkında bilgiler verdi. Skotland’ı, Salisburg, Winchester, Southampton, Shoreham, Dover, Hasting, Tondon, Durham, Dorchester ve bazı İngiliz şehirlerini oldukça detaylı olarak tanıtmaktadır. İngiltere için; “Deve kuşunun başı gibi olan bir adadır. Büyük şehirleri, yüksek dağları, ova ve nehirleri mevcuttur. Toprağı verimli, insanları kuvvetli, cesur ve enerjiktir. Kış mevsimi hakimdir.” diye yazmaktadır.

İdrisi, eserde dünya hakkında şu bilgiye yer vermektedir:

“Ekvatorun boyu 360 derecedir. Kutupla ekvator çizgisi arasında 90 derece vardır. Ancak yeryüzünün yaşanan bölümü ekvatorun 64 derecesine kadar olan kısmıdır. Geriye kalan bölgelerde çok sıcaktan veya çok soğuktan dolayı canlı varlık yoktur. Dünya aslında yuvarlaktır. Ancak tam bir küre biçiminde değildir. Su ise ona yapışık olup, ondan ayrılamaz. Yer ile su, yumurtanın içindeki sarı gibi, feleğin ortasında bulunur. Bir kuvvet onları kuşatmakta ve felek tarafına doğru çekmekte veya itmektedir. Bunun hakikatını Allahü teala bilir. Mahluklar yerin sırtında bulunurlar. Mıknatısın demiri çektiği gibi yer de üzerindekini çeker.”

Irak İlimler Enstitüsü tarafından 1951 senesinde İdrisi’nin haritası büyütülerek yeniden çizdirildi. İdrisi’nin kitabı ve bazı haritalarının kopyaları günümüze kadar geldi. Kitab-ür-Rüşandi, Amede’e Jaubert tarafından Fransızcaya, 1619’da Gabriel Sionita ile Joannes Hesronita tarafından Latinceye çevrildi. Bu tercümeler hatalıdır. Eserin yazma nüshalarının ikisi Paris’te, ikisi İstanbul’da, diğerleri Petersburg ve Kahire’dedir.

Avrupa’ya coğrafyayı götüren İdrisî sizdendi (Roger Garaudy)

BAŞLICA ESERLERİ:

Nüzhetü’l-Müştâk fi İhtirâkı’l-Âfâk, Ünsü’l-Mühec ve Ravzü’l-Ferec, El-Câmi’ li-Şıfâtı Eştâti’n-Nebât ve Durûbi Envâci’l-Müfredât Mine’l-Eşcâr Ve’s-Simâr Ve’l-Hasâ’is.

KAYNAKÇA: Fuat Sezgin / İslâm’da Bilim ve Teknik (Cilt 3, Sayfa 3–30, 2007), Şaban Döğen / Müslüman İlim Öncüleri Ansiklopedisi (sayfa 215–217), İdrisi (turkcebilgi.com, 12.06.2015), Colin A.Ronan / Bilim Tarihi - Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi (Çeviri: Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu, Prof. Dr. Feza Günergun, 2003, sayfa 255–259), Bayram Ali Çetinkaya / İslâm Bilginlerinin Bilim Dünyasına Kazandırdıklarından Kesitler II), Abū ʿAbd-Allāh Moḥammad Edrīsī, Nozhat al-moštāq fī eḵterāq al-āfāq (Yayınlayan: Enrico Cerulli et al, Opus Geographicum, 6 cilt, Naples, 1970-76), Abū ʿAbd-Allāh Moḥammad Edrīsī, Nozhat al-moštāq fī eḵterāq al-āfāq (çeviren, P. A. Jaubert as Géographie d’Edrisi, 2 cilt, Paris, 1836-40).

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör