Oyun yazarı (D. 1844, İstanbul - Ö. 1899).
Özel ders alarak Fransızca öğrenip önce Babıâli Tercüme Odası memurluğu, sonra
Sıhhiye Meclisi üyeliği ve Karantina İdaresi başkatipliği yaptı. Düyûn-u
Umumiye müfettişliği göreviyle Doğu Anadolu vilayetlerine, Irak ve Japonya’ya
gitti (1885-88). Trabzon valiliği (1890-93) ardından ömrünün sonuna kadar
sürecek olan Düyûn-u Umumiye direktörlüğüne başladı (1894). Direktör Ali Bey
olarak anılması bu görevi nedeniyledir.
İlk yazıları Teodor Kasap tarafından yayımlanan Diyojen
(1869-72) adlı ilk mizah dergisinde çıktı. Bu derginin sürekli yazarları
arasında yer alan Ali Bey, Ermeni Güllü Agop ve arkadaşlarının kurduğu Gedik
Paşa Tiyatrosuna oyunlar ve Fransızca oyunlardan adaptasyonlar yazdı. Ermeni oyunculara
Türkçe diksiyon dersleri verdi, tiyatro çalışmalarına katıldı, resmi görevinden
dolayı oyunları “Bir Zat” imzasıyla yayımlandı. Alanında ilk olan 1897’de
kaleme aldığı Lehçetü’l Hakâyık adlı lugatte sözcükler alaylı bir dille
açıklanmış ve 19. yüzyıl sonu Osmanlı İmparatorluğu’nun kusurları tenkit
edildi.
ESERLERİ:
Kokana Yatıyor (komedi, 1870), Tosun Ağa (Moliere’in
Georges Dandin adlı eserinden adapte komedi, 1870), Ayyar Hamza (Moliere’in
Les Fourberies de Scapin adlı oyunundan adapte. 1871), Misafiri İstiskal (komedi,
1871), Geveze Berber (komedi, 1873), Govo Minar ve Şürekası (Edmont
Gondinet’ten çeviri, komedi), Letafet (opera-komik, 1897), Çıngırak (oyun
basılmadı), Evlenmek İster Bir Adam (roman, Paul de Kocak’tan çeviri,
1897), Lehçetü’l-Hakayık (mizahî sözlük, 1894, 1908; N. Hacıeminoğlu
tarafından yazarın Seyyareler / Gezegenler adlı hikâyesiyle birlikte,
1962; Şemsettin Kutlu tarafından yazarın Kokana Yatıyor, Misafiri İstiskal,
Ayyar Hamza, Seyahat Jurnali adlı eserleri eklenerek, 1974), Seyahat
Jurnali (İstanbul-Hindistan yolculuğu gezi notları, 1897), Seyyareler (mitolojik
mizahî hikâyeler, 1897).
HAKKINDA: Şemsettin Kutlu / Lehçetü’l-Hakayık
(Direktör Ali Bey’in eserinin yayına hazırlanması hakkında bir inceleme ile
birlikte, 1972), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas.
1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999),
Sevengül Sönmez / Lehçetü’l Hakâyık ve Yerleşik Düşünceler Sözlüğü
(Virgül, sayı: 38, Şubat 2001), TBE Ansiklopedisi (2001).
