Abdullah Zühdi

Gazeteci, Yazar

Doğum
Ölüm
29 Mayıs, 1925
Diğer İsimler
Baba Zühdü

Gazeteci-yazar (D. 1869, İstanbul - Ö. 29 Mayıs 1925, İstanbul). Döneminin ünlü gazetecilerindendir. “Baba Zühdü” diye tanınırdı. Serâzad mahlasını da kullandı. Alman yanlısı İttihad ve Terakki yönetimine muhalefet eden, İngiliz yanlısı olarak değerlendirilen muhalefet gazetelerinde yazdı. Öğrencilik yıllarından itibaren Saadet, Tarik, Sabah, Tercüman-ı Hakikat, İkdam gazetelerinde çalıştı. Bir süre Maarif Nezareti Tetkiki Müellefat Komisyonu üyeliği görevinde bulundu. II. Meşrutiyet yıllarında Mahmut Sadık ile Yeni Gazete’yi çıkardı. Önceleri İttihat ve Terakki’yi savunurken 31 Mart’tan sonra Kâmil Paşa’nın ve İngiliz politikasının taraftarlığını yaptı.

Çıkardığı gazete, İttihat ve Terakki Fırkasının Babıâli baskını (23 Aralık 1913) ile iktidara gelmesi üzerine kapandı. Bu dönemde yazılarına bir süre ara verdi. Sonra, aynı çizgideki İkdam ve Sabah gazetelerinde imzasız yazılar yayımladı. Bu gazetelerden İkdam’ın Birinci Dünya Savaşı yıllarında başyazarlığını yaptı. Mondros Mütarekesinin ardından yine Mahmut Sadık ile birlikte yeniden çıkardığı Yeni Gazete, Ahmet İhsan’la (Tokgöz) ile çıkardığı Le Soir adlı Fransızca gazetede ve Sabah’ta yazdı. Kurucuları arasında yer aldığı İngiliz Muhipler Cemiyetinin bir süre Matbuat Umum müdürlüğünü üstlendi. Son yıllarında antikacılıkla meşgul oldu. Yunan Savaşı (1897) için yazdığı Şanlı Asker adlı şiir kitabı büyük ilgi görmüştür. Rusçadan çevirileri de vardır.

“Eseri gibi silik, çiçek bozuğu, ince ve zarif bir yüz. Hafif ve nazik bir vücut. Kısa kısa ve seri nazarlı, çiy, mavi, zeki gözlerle, mütehavvil ısrar etmeyen, değişen bir adam. Mütemadiyen hareket ve nezakette tavırlar. Bu biraz müphem adamı görünce, (hazır, uysal, hamarat) kendisinden her işi başaracağını memûl ederdiniz. Edipler arasında en hatıra getirdiği Hüseyin Rahmi beydi. Belki biraz derbeder, biraz “boheme” bir şahsiyet. Onu, biriktirdiği ve sakladığı mânâsı belki büsbütün anlaşılmamış bir hüviyet gibi hatırlıyorum.” (Abdülhak Şinasi Hisar)

“Abdullah Zühtü’nün en çok sevdiği şey, bol bol yârenlik etmekten ibaretti. Tatlı bir konuşması vardı. En çok hoşlandığı şey de aşk serüvenleriydi. Zühtü’de son derecede duygusal bir ruh göze çarpardı. Ucuz aşk dünyasının bayağılıkları arasında yüzdüğü halde duyarlığını, duygulanma yeteneğini yitirmemişti. Zühtü, her dakika âşıktı. Sevdiği kadınlar değişebilir ama sevgi gereksemesi bir türlü değişmezdi. Bir gün anlatıyordu: İstanbul’a bir Fransız operet kumpanyası gelmişti. Zühtü her akşam tiyatroda ve doğallıkla kırk kuruşluk “paradi”de. Çünkü sanatçılardan Matmazel Viyolet’e tutkun. Kız sahneye çıktıkça avuçları patlayacak kadar alkışlıyor. Ama sanatçı başını kaldırıp da paradinin kalabalığı arasında Abdullah Zühtü’yü nereden görecek? Zühtü, artık çıldırma düzeyinde. Sevgilisine kendisini göstermek için sonunda bir çare düşünüyor. Tiyatronun en tepedeki ucuz bölümü, bütün locaların üstünü kaplayarak ta sahneye kadar uzanıyor. İşte Zühtü, bu bölümün en ucuna gidiyor ve oyunun en coşkulu bir dakikasında fesini sahneye düşürüyor. Herkeste bir kahkaha. Matmazel Viyolet de başını kaldırarak yukarı bakıyor!” (Hüseyin Cahit Yalçın)

ESERLERİ:

ROMAN: Güller Dikenler (1896), Şanlı Asker (1897), Hırçın Kız (1324-1908), Şikeste Beste, Sara.

SOHBET: Rehgüzâr-ı Matbuatta (1898).

İNCELEME: Devlet-i Aliyye-i Osmaniye ve Yunan Muharebesi (1897), Sarf-ı Osmani (1900).

ÇEVİRİ: Firari Bir Kız (1890), Esrarı Müthişe (1895), Müteehhil (1895), Marsuen’in Milyonları (1895), Beş Yüz Bin Frank (1895), Adelina’nın Esrarı (1896), Bir Gece (1898), Leydi (1899), Yandım Aman Kantosu (1899), Abı Nevbahar (1903), Kadın Hisleri (1903), Bahr-ı Mün cemidi Cenubide (1904), Vade (1908), Muharririn Zevcesi (1908), Parmak İzi (1910), Matmazel Yüz Milyon.

HAKKINDA: Abdülhak Şinasi Hisar / Ediplerimize Dair Hatıralar (Hakimiyet-i Milliye, 17.9.1931), Hüseyin Cahit Yalçın / Edebî Hatıralar (1935), Server Rıfat İskit / Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları (1943), İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları Ansiklopedisi (1946), Tarık Z. Tunaya / Türkiye’de Siyasi Partiler (1986), TDE Ansiklopedisi (c. I, 1976), Arslan Tekin / Edebiyatımızda İsimler ve Terimler (2.bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (c. 1, 2001).

 

Ediplerimize Dair Hatıralar

Abdullah Zühdü silik bir şahsiyetti ve ben onu hayal meyal gördüm. Lâkin daldın ve muhayyel hayatımın çocukluğunda, gençliğinde ve orta yaşında, hayal, hakikat, sanat ve ölümün canlı hesabî, mesut ve biçâre yüzlerini temsil ederek, bana dört kıymetli ders vermiş olduğunu anlıyorum.

İsmini ilk önce bir baharın gülleri, dikenleri arasında açılan bir sabah mahsûlü gibi duymuştum. Ben daha çocuktum. Belki ilk romancı ismi olarak onunkini öğrendim. Hatırlıyorum: İnce ve pembe kâğıtlı, kocaman kıtalı “Sabah” gazetesi gelince evdeki hanımların ilk merak ettikleri şey onun romanları olurdu. Bir aralık “Journal des Debats” gazetesi de bu pembe renkte ve bu geniş kıtada çıkardı. Okumayı sevenlere ne mutlu! Her gün kendilerine böyle çarşaf boyunda bir mektup gelmiş demektir. Kalbin melâli, hiçbir mektuptan bir hayır ummadığı zaman başlıyor. O zamanlar büyüklerin okuduklarını seyrettiğim ve benim okuyamadığım bu gazetelerde

Abdullah Zühdü’nün birbirini takiben ve isimleri de birbirini andıran romanlar çıkardı: “Güller, Dikenler”; “Şikeste Beste”. Bunlar okumadan evvel isimlerini ilk duymuş olduğum romanlardır. (…)

Abdullah Zühdü’yü meşrûtiyetin ilânından sonra “Yeni Gazete”yi çıkardığı sıralarda tanıdım. Eseri gibi silik, çiçek bozuğu, ince ve zarif bir yüz. Hafi f ve nazik bir vücut. Kısa kısa ve seri nazarlı, çiy, mavi, zeki gözlerle, mütehavvil ısrar etmeyen, değişen bir adam. Mütemadiyen hareket ve nezakette tavırlar. Bu biraz müphem adamı görünce, (hazır, uysal, hamarat) kendisinden her işi başaracağını memûl ederdiniz. Edipler arasında en hatıra getirdiği Hüseyin Rahmi beydi. Belki biraz derbeder, biraz “boheme” bir şahsiyet. Onu, biriktirdiği ve sakladığı mânâsı belki büsbütün anlaşılmamış bir hüviyet gibi hatırlıyorum. (…)

Uzun bir fasıla. Şimdi bildiğimiz bütün o eski hülyalar ve emeller solmuş ve dağılmış, o baharın üstüne sanki müfrit bir hazan gelmiş, mütareke denilen şeâmet devri başlamıştı. Ona hiç bir yaşı yakıştıramamakla beraber, sanıyorum ki Abdullah Zühdü daha yaşlanmışa benzemiyordu. Ancak, uslanmış, matbuat âleminden çekilmiş, bilmem nasıl bir zevk, bir

 muhabbet, bir zeka diyeceğim geliyor, bu hafi f adamı bir takım güzelliklerin muhitine çekmiş, kurtarmıştı. Abdullah Zühdü biriktirmiş olduğu kıymetli, nâdide âsâr-ı nefîse arasında yaşıyordu. Millî zevkimizin vaktiyle tezyinî sanatların birçok şubesinde ne harikalar vücuda getirmiş olduğu mâlumdur. Abdullah Zühdü eskilerden bize miras kalan bu güzel eşyaları almakla ve satmakla iştigal ediyor ve yaşıyordu. Kendisini bu güzel şeyler arasında bir şiir ve bir sanat gazisine bürünmüş gibi gördüm. Parası, vakti ve zevki olanlara bu eşyayı cehalet ve hamakatın tahrîbinden muhafaza

 etmek, düşürüldükleri çamurdan ve külfetten kurtarmak necip bir vazifedir.

Kabiliyeti olan Türkler böylece, Türkülüğün mazisinden birer parça şey kurtarmış olurlar, dünyanın gözlerine canlı canlı gösterebileceğimiz bütün bu eşyanın baş döndürücü, gönül alıcı güzelliklerini biliyorum. Bütün bunları görsem gözlerim dönüyor, ağzımda bir tebessüm ve kalbimde bir aşk hasıl oluyor. Lâkin bütün bu geçmiş mevsimlerden koparılmış ve bir tılsım sayesinde gibi, hâlâ solmadan mahfûz kalmış bu çiçeklerle hasıl olan bu bahçe nihayet muayyen bir sayıda bir altına denk geliyor. Ve para biraz ağır bastı mı, mesela bin yerine bin yüz, bin iki yüz, bin üç yüz oldu mu, eyvah!

Bütün bu güzel şeylere elvedâ demek iktizâ ediyor. Onların yerinde yeller esiyor ve tozlar uçuşuyor. Ve bütün bu mazi baharı mesela Londra’nın sisli ve mağmum, yahut Amerika’nın taştan ve maddeten pek yüksek muhitine göç ediyor. Böyle eşyaya günün birinde nihayet İstanbul’dan ziyade Paris, Londra ve New-York’un zengin mahallelerinde rasgelinecek ve mesela New-York’un rüzgârları içinde bir katında bu zavallı eşyanın başları dönecek ve tehlikeli bir yerde barınamayan kuşlar gibi, kondukları bu yerlere kim bilir ne kadar şaşacaklardır! İşte bu güzel sevginin zaif noktası da budur!

Lâkin iftirâkın acısından evvel bu vuslatın da kim bilir ne derin tatları ve zevkleri vardır! Hayatını böyle bir meşgalenin merakına ve keyfi ne vermek hiç de akılsızlık değildir. Anatole France de bütün boş vakitlerini antikacı, dükkânlarının ziyaretine hasredermiş! Abdullah Zühdü böylece, bana, sanatın eskilik merakını ve zevkini de göstermişti.

(Ediplerimize Dair Hatıralar, Hakimiyet-i Milliye, 17.9.1931)

Yazar: ABDÜLHAK ŞİNASİ HİSAR
FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör