Şair ve yazar, siyaset adamı (D. 23 Nisan 1895, İstanbul - Ö. 11 Mart 1967, İstanbul). Arif Ünlü, İzci, Kamber, Sarı Çizmeli Mehmet Ağa, Yakuboğlu Işık, Çimdik adlarını da kullandı. İlköğrenimine Beylerbeyi’nde İstavroz Abdullah Ağa Mektebinde başladı. Alyans İzrailit Okulunu ve Vefa İdadisi (lise)’ni tamamladıktan sonra dışardan sınava girerek Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) Edebiyat Bölümünü bitirdi (1915). Vefa İdadisinde yakın arkadaşları Peyami Safa ve Hasan Âli Yücel oldu. İzmit, Galatasaray ve Mercan liseleri ile İstanbul’daki yabancı özel okullarda edebiyat öğretmenliği yaptı. Tek başına çıkardığı Şair (1918-19, 15 sayı) ve Orhan Seyfi’nin çıkarmaya başladığı Akbaba adlı haftalık mizah dergisini 1923’ten itibaren yönetti. Orhan Seyfi ile Aydabir (1935-37) adlı dergiyi, 1935’ten itibaren Heray adlı sanat iktisat ve siyaset dergisini yayımladı. 1946’da CHP’den Ordu Milletvekili seçildi. Milletvekilliği görevi sonra erdikten sonra yine dergicilik ve yayıncılıkla uğraştı. Zincirlikuyu Mezarlığında toprağa verildi.
Hece vezniyle yazdığı ilk
şiiri “Gecenin Hamamı”, Türk Yurdu’nda yayımlandı. Daha sonra şiirleri; Türk
Yurdu, İçtihad, Servet-i Fünûn, Şair, İnci (1919), Büyük Mecmua
(1919), Orhan Seyfi ile yayımladıkları Çınaraltı dergilerinde
yayımlandı. Mizahî şiirlerini ise yine Orhan Seyfi ile birlikte çıkardığı
haftalık Diken (1918-20) dergisinde Çimdik imzasıyla yayımladı. İkdam’da
“Perde”, Cumhuriyet gazetesinde “Akisler” adlı yazılarını
yayımladı. “Hecenin Beş Şairi”nden biri olarak yalın ve akıcı şiirleriyle
tanındı. 1914’te Kehkeşan dergisinin açtığı bir yarışmada bir şiiri
birinci seçildi. Bunun üzerine Halid Fahri (Ozansoy) ona bir kravat armağan
etti. İçtihad dergisinin toplantılarına katıldı ve uzun yıllar Akbaba
dergisini yayınladı.
“Yusuf Ziyâ’nın şiir
vadisine girerken okuyucuyu etkileyen unsurların dört maddede toplandığını
görürüz: Tabiat, kadın, romantik tarih anlayışı ve bohem hayat... Şiirlerde
görülen bu dört unsurun, dört kefesi olan bir mizah terazisinde tartılıp okuyucuya
ulaştırılması ise, dikkate değer bir başka noktadır; tabiat, kadın, romantik
tarih anlayışı ve bohem hayat, Yusuf Ziyâ’nın şiirlerinde dört çeşit ışık
kümesi meydana getirirler, bu ışık demetleri, mizahın aynasından yansıyarak
okuyucunun hislerine tercüman olmaya çalışır.
“Yusuf Ziyâ’nın ilgi merkezleri konusunda
sonuç olarak diyebiliriz ki; şâir, gönlüne dolan ilhamı, kadın tutkusu,
romantik tarih kabulü ve bohem hayatın verdiği uçarılık ile süsleyerek,
fikirlerini, duygularını ve hayallerini nazmederken, tabiat temasını da yardıma
çağırır; böylece onun şiirinin ana hatları ortaya çıkmış olur. Yusuf Ziya, bu
dört temel yorum anlayışını, mizahın perspektifinden okuyucuya aktarmıştır.
Bunun yanı sıra, sosyal hayatı konu edinen mesajların bir kısmının, aileye
bağlılık duygusu ile şiiriyet kazandığı da görülür; ‘Evim’ adı ile yazılan
şiirlerin çokluğu, şâirin bu ilgi merkezini de ortaya çıkarır.” (Mehmet Önal)
ESERLERİ:
ŞİİR: Akından Akına
(1916), Cenk Ufukları (1917), Şen Kitap (mizahî şiirler, 1919), Âşıklar
Yolu (1919), Yanardağ (1928), Bir Servi Gölgesi (1938), Kuş
Cıvıltıları (çocuk şiirleri, 1938), Bir Rüzgâr Esti (Binnaz oyunu
ile, 1962).
OYUN: Kördüğüm
(1917), Binnaz (hece ölçüsü ile, manzum, 1918, filme de alındı), Şüphe
(1918), Name (1919), Latife (manzum, 1923), Nikâhta Keramet (1923).
ROMAN: Kürkçü Dükkânı (1931),
Şeker Osman (1932), Göç (1943), Sarı Çizmeli Mehmet Ağa
(1956), Gün Doğmadan (1960).
GEZİ: Göz Ucuyla
Avrupa (1958).
BİYOGRAFİ: İsmet İnönü
(1946).
ANI: Portreler
(1960), Bizim Yokuş (1966).
HAKKINDA: Metin And
(Hisar, Haziran 1967), TDE Ansiklopedisi (c. 7, 1976-98), Sulhi Dölek / Yergi,
Nükte ve Fıkralarıyla Yusuf Ziya Ortaç (1983), Mehmet Önal / Yusuf Ziya Ortaç /
Hayatı ve Eserleri (1986), M. Behçet Yazar / Edebiyatçılar Alemi -
Edebiyatımızın Unutulan Simaları (yay. haz. Mustafa Everdi, 1999), Behçet
Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi
(c. 2, 2001), Mehmet Atilla Maraş / Şair Milletvekilleri 1 - 22. Dönem
1920-2005 (2005).
