Tansu Bele

Öykü, roman ve anı yazarı, araştırmacı.18 Kasım 1944, Kuruçeşme / İstanbul doğumlu. Asıl adı Filiz Tansu’dur. Annesinin babası Sami Karayel (1890-1948), döneminin tanınmış gazeteci yazarlarındandı. Sarıyer İlkokulu, Ata Koleji (1964), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü (1972) mezunu. Yüksek lisans çalışmasını İstanbul Üniversitesi SBE Kadın Sorunları Araştırmaları ve Uygulama Merkezinde tamamladı (1995-1997). Yüksek lisans tezi: “Cumhuriyet Dönemi Erkek Yazınında Kadın Kimlikleri”. Bu tez Erkek Yazınında Kadın adıyla kitaplaştı ve Kültür Bakanlığı 75. Yıl Eser Yarışmaları inceleme dalı başarı ödülünü aldı. Öğretmenlik yapmadı, yazmayı temel uğraşı olarak seçti. Türkiye Yazarlar Sendikası (bir dönem yönetim kurulu), Edebiyatçılar Derneği, Çocuk Yayınları Derneği, PEN, BESAM, ÇYDD, Kadın Araştırmaları Derneği üyesi oldu.

İlk denemesi (Has Bahçenin Gül Ağacı), Eylül 1984’te; ilk öyküsü de (Ah Benim Bir Başıma İstanbul Kadınlığım), Haziran 1984’te Sanat Olayı dergisinde çıktı. Diğer yazılarını ve aralıklı olarak şiirlerini; Sanat Olayı (1984-87), Varlık (1987-89, 95), İnvivo (1989-90), Gösteri (1991), Bakış (1991), Biçem (1992), Kıyı (1988-96), Karşı (1990-94), İnsancıl (1991), Türk Dili (1994-), Cumhuriyet Kitap, Eşik (1994), Detay (1994-95), Gerçek Sanat (1996), Kitap Gazetesi (1996), Cumhuriyet (1995-96), Milliyet Sanat (1996), Kadın Araştırmaları Dergisi (1995), Bilim ve Ütopya (1998), Eski (2001) gazete ve dergilerinde yayımladı.

Biri yayımlanmış dört çocuk oyunundan ikisi ÇYDD tarafından sahnelendi. Üyesi olduğu ÇYDD Çocuk Kulübünün çalışmaları kapsamında ilköğretimden üniversiteye kadar birçok okulda “Felsefeyi Güncelleştirmek” konulu söyleşiler, okuma günleri düzenledi. Ah Benim Bir Başıma İstanbul Kadınlığım adlı öyküsü ile Sanat Olayı Dergisi Öykü Birinciliği (1984), Masalcı adlı öykü ile Türk Hava Kurumu Öykü İkinciliği (1991), Erkek Yazınında Kadın adlı yapıtı ile T.C. Kültür Bakanlığı 75. Yıl Eser Yarışmaları eleştiri dalı başarı ödülü (1998), Ağır Dünya adlı yapıtı ile Eyüboğlu Kültür Sanat Vakfı Sabahattin Eyuboğlu deneme yarışması birinciliği (2003) kazandı.

“Tansu Bele’yi ilk, Ah Benim Bir Başıma İstanbul Kadınlığım (Edebiyat G. Yay. 1990) adlı öykü kitabıyla tanımıştım. Orada ne güzel öyküler vardı: Yaşanmışlıklara, gözlem ayrıntılarına, ‘yaratı yeteneği’ni ortaya koyup işini ‘yazmak eylemine dönüştürünce kendi varoluşunun yolunu açmış’ olan kadın kişiliğine, bir de ‘varoluşla yokoluş’ arasında mekik dokurken ‘gerçeği bitince düşleri de bitmiş’ şiirselliklere dayalı...” (İsmet Kemal Karadayı)

“Bunlar, gerçek yaşantının, gerçeklere dayanan öyküleridir. Kişilerin ve toplumun yaşantısı, öyküsel bir kurgulama sanatıyla anlatılmıştır. Bana göre, bunlar deneme değil gerçeğin, gerçek kişilerin öyküsüdür. Çok açık bir anlatımla zaman zaman şiirsellik, zaman zaman düşüncenin ya da düşlerin ummanına dalarak yazmıştır bunları.” (Muzaffer Uyguner)

“Yağmur sağanağı ardından nasıl kendi gökkuşağını getirirse, Tansu Bele’nin ‘Yazdan Kalan’ yapıtı da, geçmiş yazlara dönüşen yaşamlardan, kendi geçmişimdeki acılardan, güzelliklerden öyküler damıtarak, kendi gökkuşağını, savurtan, rüzgârlı, şiirli sözcüklerle örüyor. Kendi içinde kimsenin bilmediği sisli gizlerin kapısını aralayarak, kendi enerjisini yaratıyor. Yer yer kıvılcımlı, yoğun bir orkestrasyon anlatımıyla geçmiş yaşamların aynalarında kendini arıyor, okurunu anılarının kül izlerinde dolaştırıyor. Bu yüzden Tansu Bele’nin öykülerine, yaşama olan anısal tutkularının incelenmesi diyebiliriz. Bir tür savunmadır bu; baskılara karşı kendi yürek ışığını sürekli açık tutmaktır. Anlayışsız kocaların evcil zencileri diyebileceğimiz ev kadınlarının kanayan ruhlarındaki kan lekelerini görüyoruz sanki. Her evin küçük bir sorguevi’ne dönüştüğü, kadınların itilip kakıldığı ortamlarda, kendi kadınlığının yumuşaklığı altına çekilen, sürekli kendini savunmak zorunda bırakılan kadınlara, ‘acaba yanlış bir yerde, yanlış bir renkte miyim’ sorusunu sorduran despot evliliklerin dramı, Tansu Bele’nin yapıtında öykü olarak akıyor. Ölçüt olarak da yaşamı kullanıyor. Sanat ile yaşam ilişkisidir öykülerde yansıtılan. Sanatın özü de budur zaten. Her öyküde Bele’nin duyarlı imgeleminin, edebi gözlemlerinin tadına varıyoruz. Sanat ile yaşamın ilişkisi bundan başka nedir ki? Biri yapıtta yansıtılan, öbürü ise bu yansıtılmış biçiminin nasıl olduğu gerçeğidir ki, bu ikili arasındaki birlikte sanatın özü gizlidir.” (Osman Şahin)

“Tansu Bele’nin akıcı bir dille yazdığı denemeler, çok rahat okunuyor ve bizim de bilgilenmemizi, bir kez daha düşünmemizi, düşüncelerimizi geliştirmemizi sağlıyor. Zaten denemelerin amacı da bu değil mi?“ (Fatma Gürel)

ESERLERİ:

ÖYKÜ: Ah Benim Bir Başıma İstanbul Kadınlığım (1990), Ay Geceye Yalnız Doğar (1993), Yazdan Kalan (1999), Son İstanbullu (2004), Kararsız Can (çocuk öyküsü, 2004). 

ANI-ÖYKÜ: Bir Yaz Boyu Akçay‘da (1997).

İNCELEME: Erkek Yazınında Kadın (1998).

BİYOGRAFİ: Bana Işığı Anlat (Mahmut Makal’ın yaşamöyküsü, 2000), Dilden Düşünüşe Uzun Koşu (Osman Bolulu’nun yaşamöyküsü, 2004). 

DENEME: Kadın - Yazın - Siyasa (2000),  Ağır Dünya (2003), Gerçeğin Şarkısı (2005).

ÇOCUK ROMANI: Bircan‘ın Günlüğü (1995), Mişko (1998).

ÇOCUK OYUNU: Çoğalacağız Daha (2002), Ülkemin Bütün Çocuklarına (2004). 

GENÇLİK ROMANI: Garip Kızın Öyküsü (2000), Kırk Kuş Kırık Kuş (2004). 

ORTAK KİTAP: Türkiye‘nin Ders Kitapları (“Felsefeye Giriş Ders Kitabına İlişkin Gözlemler” başlığı ile, 1991), Kadın Gerçeklikleri (derleyen: Necla Arat, “Ölmeye Yatmak: Bir Aykırılığın Romanı” ile, 1996), Kadınların Gündemi (derleyen: Necla Arat, “Orhan Pamuk‘un Cumhuriyet Kadınına Bakışı ve Sessiz Ev” ile, 1997), Eğitici Çocuk Kitabı Çocuklara Bilmeceler (Gülümser Şimşek ile, 2004).

Ayrıca bir felsefe ders kitabı, bir de çocuklar için bilmece kitabı vardır.

KAYNAKÇA: Muazzez Menemencioğlu Tansu Bele‘yle Söyleşiyor (Karşı dergisi, Şubat-Mart 1994), İlhan Selçuk / Bir Yaprakta Bütün Evren (Cumhuriyet, 21.6.1992), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Muzaffer Uyguner / Bana Işığı Anlat (Cumhuriyet Kitap, 13.7.2000), Fatma Gürel / Yazınımızda Kadın Kahramanlar (Cumhuriyet Kitap, 27.12.2001), Yazdan Kalan (Cumhuriyet Kitap, 1.3.2001), TBE Ansiklopedisi (c.1, 2001), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Tansu Bele / Ağır Dünya (2003).