YİNE LOZAN

 

TAHA AKYOL

 

TARİHİ tarihçilere bırakmak doğru bir ilkedir; fakat tarih hakkında tabii ki tarihçi olmayanlar da konuşur.

Ben tarihçi değilim ama tarih üzerine yazıp duruyorum işte. Çok mutlu değilim, belki de sıkıcı oluyor... Ama tarih günlük siyasette öyle çok yer tutuyor ki, ben de ikide bir yazıyorum.

 Sayın Cumhurbaşkanı dün adaları “Lozan’da verdiğimizi” söyledi ya, adeta soru yağmuruna tutuldum: Adaları Lozan’da mı kaybettik? İzmir’e giren ordu adaları da alamaz mıydı?...

 Sayın Cumhurbaşkanı’nı danışmanları yanlış bilgilendirmiş olmalı. 12 Adaları 1911’de İtalya, Ege adalarını 1912 Balkan Harbi’nde Yunanistan almıştı; çünkü Osmanlı feci bir mağlubiyete uğramıştı.

Benim “Bilinmeyen Lozan” adlı belgesel ve kitabımda ayrıntılar vardır, buraları geri almak Lozan görüşmelerinde söz konusu bile olmadı. Niye mi?

 

MİSAK-I MİLLİ

 

Mondros Mütarekesi’nden sonra, Osmanlı Meclisi’nin ilan ettiği Misak-ı Milli’de Musul ve Kerkük vardır ama adalar yoktur! Çünkü Misak-ı Milli, Birinci Dünya Savaşı’nın ateşkesle bittiği sırada Türk ordusunun bulunduğu yerleri “vatan” olarak tanımlıyordu.

 12 Adalar’da İtalyan ordusu, Ege adalarında Yunan ordusu vardı.

 Balkan Harbi’nden sonra imzalanan Atina Antlaşması’nda Ege adalarının geleceğine “büyük devletlerin karar vermesini” Osmanlı kabul etmişti. Çünkü Edirne’yi zor kurtarmıştık, yeni bir savaşı müttefiksiz göze alamazdık.

 Büyük devletler 14 Şubat 1914’te adaları zaten almış olan Yunanistan’da bıraktı, İmroz ve Bozcaada ile Meis Türkiye’nin oldu. Misak-ı Milli ve Lozan bunun teyididir. Meis mi?...

Lozan’da İsmet Paşa 14 Haziran 1923 günlü konuşmasında Meis yüzünden barışın tıkanmaması için kendi deyimiyle “ağır bir fedakârlık” yaptı. Zira asıl amaç kapitülasyon zincirinden kurtulmaktı, Lozan’da bu sağlanmıştır.

 

ADALARI GERİ ALMAK!

 

9 Eylül 1922’de İzmir’i kurtaran muzaffer ordu, adaları da alıp Lozan’da masaya öyle oturamaz mıydık?

 Ne dersiniz? Böyle yapamaz mıydık?

 Fakat Türk ordusu büyük bir zaferle İzmir’e girdiğinde, limanda bekleyen İngiliz ve Fransız harp gemilerine karşı elinde bir tanecik tekne var mıydı?!

 Balkan Harbi’nde Selanik’i kaybetmemizin de önemli sebeplerinden biri Yunanistan’ın elindeki Averof adlı dretnota karşı Osmanlı’nın bir tek dretnotunun olmaması, bu sebeple İzmir’den Selanik’e asker ve mühimmat sevk edememesiydi. Hamidiye zırhlımız Lübnan’dan kömür almak zorunda kalmıştı!

Musul’u niye alamadığımızı da saygın devlet adamlarımızdan Başbakan Rauf Bey, Meclis’in 28 Ocak 1923 günlü gizli oturumunda anlatmıştı: Musul’da İngiliz harp tayyareleri var, bizim değil tayyare, benzinimiz bile yok!

Kazım Karabekir Paşa da eklemişti: Orduyu İzmir’den çekip (tabii yürüterek) Musul’a götürürsek, Mudanya mütarekesi ile kurtardığımız Trakya’yı Yunanistan yeniden işgal edebilir!

 

ÖZETİN ÖZETİ

 

Balkan ve Birinci Dünya savaşlarındaki ağır kayıplar üzerine, Kurtuluş Savaşı’nda nasıl yokluklar içinde ve nasıl dikkatli stratejilerle zafer kazanıldı, görüyor musunuz?

 Büyük zaferi Lozan’da heba etmediler; bazı eksikler olsa da yapılabilecek olanı yaptılar. En önemlisi de Osmanlı bütçesinin üçte ikisini alıp götüren Düyun-u Umumiye ve kapitülasyonları kaldırarak bağımsız Türkiye’yi kurdular.

23 Temmuz 1923 günlü Tevhid-i Efkar gazetesinde muhafazakâr gazeteci Ebuzziya Zade Velid Bey, imparatorluk topraklarının kaybından üzüntüsünü belirtirken, Lozan’ı şöyle tanımlamıştı:

 “Delegelerimiz siyasi ve iktisadi istiklalimiz açısından mevcudiyetimizi ve milli inkişafımızı sağlayacak bütün esasları kurtarmaya muvaffak oldular.”

Doğrusu ve özetin özeti budur.

Not: Bu akşam saat 19.30’da CNN Türk’te ‘Eğrisi Doğrusu’ programında konuğum CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu. Kendisine OHAL, AYM’deki davalar ve yargı bağımsızlığı konularını soracağım.

KAYNAK: Taha Akyol / Yine Lozan (hurriyet.com.tr, 30.09.2016).

 

TAHA AKYOL

SELAHADDİN EYYUBİ TÜRK MÜYDÜ, KÜRT MÜYDÜ?

 

BAŞBAKAN Erdoğan’ın Diyarbakır konuşmasında vurgulu bir şekilde Selahaddin Eyyubi’den bahsetmesine sevindim. Bugün ben de bu büyük kahraman üzerine yazmak istiyorum. Amacım, tarihin bugünkü tasavvurlarımızdan farklı olduğunu, Selahaddin’i bir milliyetçilik sembolü haline getirmenin yanlışlığını anlatmaktır.
1137 yılında Tikrit’te doğan Selahaddin, Kürt’tür, zira babası Necmeddin Eyyubi’nin Kürt olduğu tartışmasız bir gerçektir. Fakat hepsi bu kadar değil.

Necmeddin Eyyubi, Selçuklu emirlerinden İmadeddin Zengi’nin ordusunda görevlidir. Ordu Türkmen ağırlıklıdır fakat Kürt ve Arap da vardır. Selahaddin’in kardeşlerinden ikisinin adı Tuğtekin ve Turanşah’tır. Bu durum Selahaddin’in annesinin Türk olduğu rivayetini kuvvetlendirmekten öteye, modern “millet” olgusunun teşekkül etmediği o çağlarda kavim ve kültürlerin ne kadar iç içe geçtiğini ve İslam potasında yoğrulduğunu gösterir.
Selahaddin’in ordusu ve devleti de böyle bir Müslüman kavimler karmasıydı. Selahaddin’in

Ahlat komutanı Beğtimur’du mesela...
Eyyubi devleti kavmi nitelikli olmadığı gibi, coğrafyası da Suriye ve Mısır ağırlıklıydı ki bugün buralar ne ‘Türk’tür ne de ‘Kürt.’

 

Eyyubi devleti

Tarihçi Claude Cahen, Selahaddin zamanında Doğu Anadolu’ya göçebe Kürt nüfus göçü olduğunu anlatır. Aynı şekilde göçebe Türkmen göçü de oluyordu.
12. yüzyılda Antakya-Urfa-Mardin bölgesinde yerli Hıristiyan nüfusa dayalı Urfa Haçlı Kontluğu kurulmuştu. Mısır’a kadar sahil şeridinde Haçlı kontluk ve krallıkları da kurulmuştu. Bu durum bin yıl önceki Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da nüfus kompozisyo-nunun bugünkü tasavvurları-mızdan çok farklı olduğunu ve önemli oranlarda otantik Ermenilerle Süryanilerin bulunduğunu gösterir.

Üç ciltlik Haçlı Seferleri’nin büyük tarihçisi Steven Runciman’ın belirttiği gibi, Eyyubi devleti, “Selahaddin’in şahsiyetinin kudreti sayesinde” kurulmuş, onun ölümüyle yıkılışa geçmişti. Yine Runciman’ın belirttiği gibi, o çağlardaki İslam devletlerinin büyük zaafı, devamlılık sağlayacak kurumların henüz oluşmamasıydı. Sebebi Müslüman kavimlerin yerleşik medeniyete geçişi tamamlamamış olmalarıydı. Bu Osmanlı’ya nasip olacak, altı yüzyıl devam edecek ve Osmanlı kurumlarının birçoğunu Cumhuriyet devralacaktı.
İslam’ın kahraman ve adaletli serdarı Selahaddin ve Haçlı Seferleri hakkında Runciman’ın belirttiğim kitabıyla Prof. Ramazan Şeşen’in Selahattin Eyyubi ve Devlet adlı kitabını tavsiye ederim.

 

Rönesans’ın kaynakları

12. yüzyılda Antakya ve Urfa çevresinden başlayarak Mısır’a kadar Doğu Akdeniz’in Haçlıların eline geçmesi, akıl almaz sonuçlar doğurdu. Tarihçi Braudel’e göre, yüz elli yıl devam eden bu Haçlı hâkimiyeti yüzünden Müslümanlar karalara çekilip içe kapanmış, zihinler daralmış, İslam medeniyeti gerileme sürecine girmişti; tabii başka sebeplerin de eklenmesiyle...

Ve Haçlıların eline geçen Doğu Akdeniz ticareti sayesinde İtalyan şehir devletleri muazzam zengin olmuş, atılgan bir girişimci sınıf yetişmişti. 15. yüzyıldaki İtalyan Rönesansı’nın ve sonraki Galileo devriminin altındaki ‘dip dalgası’ bu kadar derindir.
Özetle, tarih okurken önce tarihçiliğin bilimsel metotları hakkında bir ön bilgimiz olmalıdır. Dostum Şerafettin Elçi ile sohbet imkânım olursa ‘metot üzerine’ söyleşmeyi düşünüyorum.

KAYMAK: Türk müydü, Kürt müydü? (Milliyet. 3.6.2011) 

14 MAYIS 1950, TARİHİN DERSLERİ

 

Taha AKYOL

 

14 Mayıs 1950 bütün tarihimizde ilk “hür ve âdil” seçimlerinin yapıldığı, Demokrat Parti’nin hür seçimlerle iktidara geldiği gündür. 

Fakat iyi niyetlerle başlayan dönem, muhalefetin de iktidarın da uzlaşmaz kavgaları sonunda maalesef darbeyle noktalandı. Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan düzmece ihtilal mahkemesi eliyle idam edildi.

Bu feci akıbetin duygularda yarattığı haklı infial, yaşananların objektif gözle değerlendirmesini engelledi.

Üzerinden yarım asır geçti, artık 1950-60 dönemini “tarih” gözlüğüyle okumalıyız.

 

 

EKONOMİ ANADOLU’YA GİRİYOR

 

 

DP döneminde halk üzerindeki baskılar kalktı. İktisadi kalkınma Anadolu’ya girdi, halkta nispi bir özgüven yarattı.

Yazar Şevket Süreyya Aydemir, Menderes dönemindeki “sıçrayan rakamlar”ı anlatır:

* 1950’de 130.000 ton olan şeker üretimi 1960’ta 643.000 tona ve fabrika sayısı 4’ten 15-16’ya çıkarılmıştır.

* Çimento üretimi on yılda 400.000 tondan 1.750.000 tona ulaştırıldı.

* Tekstil sanayii kapasitesi 1948’e bakarak 1950’de 105 iken 1960’ta 3.015’e ulaştı.

* Enerji üretimi indeksi 100’den 375’e yükseldi.

* Sanayi genel indeksi 100’den 270’e çıktı.

İlkokullar yüzde 42, ortaokullar yüzde 81, liseler yüzde 115 arttı. Üniversite sayısı 3’ten 6’ya çıktı.

Muhalif gazeteci Metin Toker, “DP yöneticilerinin özellikle Adnan Menderes’in CHP’lilere nazaran daha büyük düşündükleri, daha geniş ufka sahip bulundukları reddedilemez” diye yazar. (DP’nin Altın Yılları, s. 241)

 

 

TEK PARTİ KÜLTÜRÜ

 

Metin Toker’in dediği gibi Bayar, Menderes ve arkadaşları Tek Parti içinden gelmişti, iktidarda Tek Parti gibi davranmaya yöneleceklerdi. Bu doğru tespitte eksik olan, CHP’nin de muhalefette Tek Parti alışkanlıklarıyla davranmasıdır. 

Menderes hükümeti, iktidarın ikinci ayında özgürlükçü bir basın kanunu, fakat kavgalar kızışınca 1956’da baskıcı bir basın kanunu çıkaracaktı.

Osman Bölükbaşı 6 Haziran 1956 günü Meclis’te yaptığı ayrıntılı konuşmada 1956 kanunu ile Tek Parti basın kanunları arasındaki benzerlikleri anlattı.

Prof. Ali Fuat Başgil kitap, yazı ve konferanslarında DP’nin de güç tutkusuyla Tek Parti gibi baskıcı davrandığını belirterek eleştirdi.

Öbür yanda CHP lideri İsmet İnönü seçimlerde iktidarı gönül rızasıyla devrettiği halde kısa bir süre sonra tahammülsüz hale gelmiş, çok sert ve kışkırtıcı muhalefet yapmıştır.

İnönü’nün yakın arkadaşı Faik Ahmet Barutçu, DP iktidarına karşı İnönü’nün “kompleksli” davrandığını anlatır.  CHP’li Nihat Erim’in anılarında İnhönü’nün darbeyi kışkırttığını yazar. Sosyal Demokrat araştırmacı Tevfik Çavdar CHP’nin çok sert muhalefetinin “doğal oyarak DP’yi de sertleştirdiğini” belirtir. (Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, II, s. 41-76)

 

‘OLAĞANÜSTÜ TEDBİR’ 

 

1958’de Irak’ta kanlı bir askeri darbe oldu. Aşırı derecede kutuplaşmış olan Türkiye’de iktidar da muhalefet de bundan aksi yönde etkilendiler. Metin Toker yazıyor:

“Bağdat’ta olup bitenler bunları (iktidarı) fena halde korkutmuş, asaplarını fena halde bozmuş, hepsini olağanüstü güvenlik tedbirlerine sevk etmişti. Muhalefet bunu hissetmişti ve damarlarına basmaktan sadist bir zevk alıyordu.” (İsmet Paşayla On Yıl, 1957,1960, s. 105)

Sadist bir zevk!

DP iktidarının “olağanüstü güvenlik tedbirleri”nden biri, CHP hakkında Meclis Tahkikat Komisyonu kurmasıydı. 

Fakat “tedbir” olmadı, darbeyi ateşledi!

Prof. Başgil 1960 Nisan’ında Bayar ve Menderes’e tansiyonu düşürme, Tahkikat Komisyonu’nu derhal kapatma ve muhalefetle uzlaşarak seçim hükümeti kurma tavsiyesini yaptı. Sertlik yanlısı Bayar kabul etmedi, Menderes de ona uymak zorunda kaldı… Feci akıbet geldi, çattı.

 

TARİHİN DERSİ

 

Araştıran herkes müttefiktir ki, ülkede kökleşmiş bir anayasal düzen ve siyasetten etkilenmeyecek kadar güçlü ve bağımsız bir yargı olsaydı kutuplaşma o kadar olmaz, 27 Mayıs darbesinin zemini de oluşmazdı.

Fakat Tek Parti’den böyle bir anayasal miras devralınmamıştı.

Düşünün ki, anayasayı tek başına değiştirme gücüne fazlasıyla sahip olan DP, içinde altı ok bulunan 1924 anayasasına dokunmadı!

İnönü daha 1949’da “anayasayı değiştirelim” dediği halde DP yanaşmadı.

DP iktidarı hiçbir zaman “kuvvetler ayrılığı”ndan bahsetmedi.

Netice: Siyasi kavgalar gelir geçer, ülkede mutlaka kuvvetler ayrılığına dayalı, bağımsız yargıya sahip, özgürlükleri kurumlar eliyle koruyan bir anayasal düzen şarttır. O olmadan olmuyor.

 

KAYNAK: Taha Akyol / 14 Mayıs 1950, tarihin dersleri (karar.com, 14.05.2019).

 

 

 

İNÖNÜ YUNANA NELER BAĞIŞLAMIŞ?

 

Taha AKYOL

 

 

BAZI okurlarım gönderdi, bir konferansın YouTube’daki yayını... Lozan’da İsmet Paşa Yunanistan’a milyonlarca altın bağışlamış!

Lozan’da Yunanistan’dan Anadolu’da yaptığı tahribat ve katliam için tazminat istemiştik. Fakat “Yunanistan’ın ödeme gücü yok” denilince İsmet Paşa vazgeçmiş, milyonlarca altını Yunanistan’a bağışlamıştı.

 

Böyle diyor.

Peki bu doğru mu?

Evet tazminat istedik, İsmet Paşa sonunda vazgeçti.

Fakat gerçek bundan ibaret midir?

 

ZİHNİYET MESELESİ

 

Mesele fevkalade önemli bir zihniyet sorununu yansıtıyor: Filin neresinden tutarsanız, tuttuğunuz yer gerçektir ama ona göre fil tanımı yapmak yanlıştır!

Muhafazakârların bir kısmı, karmaşık gerçekliği araştırmadan, siyasi propaganda için işlerine gelen birkaç olayı seçip ona göre “bütün” hakkında hüküm veriyor.

Tabii sadece onlar değil, hemen bütün ana akımlarımızda bu yaygındır: Atatürk’ü, İnönü’yü, Menderes’i... Yahut Tanzimatçıları, Abdülhamid’i, İttihat ve Terakki’yi araştırmak yerine övmek veya yermek için birkaç olayı ya da vecizeyi seçerek kocaman hükümler inşa ederiz.

Son yıllarda Lozan’ı akademik nitelikte müzakere etmek yerine, böyle siyasi amaçlarla karalamak moda oldu.

 

LOZAN’DA TAZMİNAT SORUNU

 

Evet, Türkiye Lozan’da Yunanistan’dan tazminat istedi; miktarı 160 milyon altın liradır. Bugün için milyarlarca dolar.

Fakat, Venizelos da Türkiye’den tazminat istemişti! Ne için mi? Birinci Dünya Savaşı öncesinde ve savaş sırasında Anadolu ve Trakya’dan 450 bin Rum’un Yunanistan’a göç ettirildiğini...

Milli Mücadele sırasında da 950 bin Rum’un göç ettirildiğini söylüyor, bunların taşınmazlarının Türkiye’de kaldığını, Yunan devletinin bunları Yunanistan’a götürmek, yerleştirmek ve işgal sırasında geri getirmek için masraflar yaptığını ifade ederek 223 milyon altın lira tazminat istiyordu!

Dahası, İtilaf devletleri de “Türkiye bize harp ilan etti, masraf yaptırdı” diyerek 30 milyon altın “harp tazminatı” istiyordu.

 

AÇIN OKUYUN

 

Günlerce tartışıldı, İsmet Paşa hepsini reddetti, Türk talebi konusunda dosyalar dolusu belge sundu. Neticede küçük Karaağaç mıntıkasının Türkiye’ye verilmesi karşılığında, bütün tarafların tazminat istekleri sıfırlandı, dosyalar kapatıldı.

 

Başbakan Rauf Bey, Karaağaç’ın yetersiz olduğunu, Türkiye’ye adli ve mali konularda daha fazla taviz verilmesi gerektiğini yazmıştı. Ankara’dan bakınca Rauf Bey haklıdır.

Lozan’da ise sorun, yeniden bir savaşı göze alıp almamak diye görünüyordu.

Bütün bunlar akademik düzeyde tartışılır elbette.

Ama “İsmet İnönü milyonlarca altını Yunan’a bağışladı” demek ancak cehalet ve kör fanatizmle mümkündür!

Rahmetli Seha Meray’ın yayınladığı Lozan Tutanakları’nın 4. cildi bu konudadır, açın okuyun.

 

NE ZAMAN KAYBETTİK

 

Adam devam ediyor, ülke adları sayıyor, Sırbistan, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Mısır, Filistin, Suriye, Adalar falan.

Ama bunların bir kısmını Abdülhamid zamanında, bir kısmın İttihat ve Terakki zamanında kaybettik; Lozan’da değil.

Onları da suçlamak yanlıştır. Osmanlı, çokuluslu ve ‘patrimonyal’ yapısıyla hayatiyetini kaybetmiş; tarihçi Şükrü Hanioğlu’nun deyişiyle “anakronik” hale gelmişti.

Bunu anlamak için de iktisat tarihi, askeri tarih, siyasi tarih, düşünceler tarihi, hukuk tarihi falan okumak lazım.

Dahası, Abdülhamid’e muhalefet etti diye Mehmet Âkif’e düşmanlık edenler bile türemiş, biliyor muydunuz?!

 

KAYNAK: Taha Akyol / İnönü Yunana Neler Bağışlamış? (Hürriyet Haber, 30 Ocak 2018)