Kadı, Osmanlı tarihçisi (D. ?, Diyarbekir – Ö. 1574). Gerçek adı Hüseyin olup, memleketine gönderme yapılarak Diyarbekrî adıyla ün yapmıştır. Babası Muhammed b. Hasan’dır. Asıl mesleği kadılık olduğu için kimi kaynaklarda Kadı Hüseyin olarak da geçmektedir… Medrese öğreniminden sonra Şam’a giderek sonraki yıllarda eğitim hayatını orada sürdürdü. Daha sonra Mekke’ye geçti. Çeşitli dinî görevlerde bulundu ve arada kadılık yaptı. 1573 yılında Mekke’ye kadı olmuştur.
Kâtip Çelebi, Diyarbekrî’nin “Târih
al-hamis” adlı eserini 23 Şubat 1534 tarihinde bitirmiş ve 1559 (H. 966)’da
ölmüş olabileceğini söyler. “Esmâ’ü’l-Müellifîn”de
de ölüm tarihi H. 966 olarak gösterilmiştir. Fakat bu kitabın farklı
basmalarında III. Sultam Murat’ın tahta çıkışı 1574 olarak kaydedilmiş
bulunduğu için, şayet herhangi bir müstensih (el yazması eserleri kopya
eden, çoğaltan) tarafından ekleme
olunmuş bir zeyil (ek, dipnot) söz konusu değilse, Diyarbekrî’nin bu tarihte
ölmüş olabileceği kuvvetle olasıdır.
Diyarbekrî’nin “Tarih-alhamis fi ahval anfas al-nafis” adlı tarih kitabı iki cilt olarak basıldı. Kitabın I. cildinde Hz. Muhammed’in yaşamını ve bu konuda anlatılanları içerir. II. cildinde II. Murat’a kadar olan halifeler dönemini kapsar. Kâbe’nin ve Mescid-i Haram’ın “Mufassal Tasviri” adlı eseri basılmadı; bir yazması Berlin’de, bir yazması da Hidiv Kütüphanesindedir. “Târîhü’l-Hamîs” adlı eseri İslâm tarihi alanında kaynak eserlerden biridir.
ESERLERİ:
Târîhü’l-Hamîs
fî Ahvâli Enfesi’n-Nefîs (2 cilt), Kâbe’nin
ve Mescid-i Harâm’ın Mufassal Tasviri, Ehebetü’n-nâsik ve’l-hâc li-intifâ'ihî bihâ lede’l-ibtiyâc
‘ale/l- mezâhibi’lerba’a.
HAKKINDA: Yurt Ansiklopedisi (c. IV, 1982), Şevket Beysanoğlu / Diyarbakırlı Fikir ve Sanat
Adamları (1. cilt, 2. Basım 1996), İhsan Işık / TEKAA (2006) - Diyarbakır
Ansiklopedisi (2013).
