Yazar
ve çevirmen (D. 6 Haziran 1915, İstanbul - Ö. 6 Eylül 1982, İstanbul.). İlk ve
ortaokulu Viyana’da, lise öğrenimini ise 1934 yılında Brüksel’de tamamladıktan
sonra Türkiye’ye döndü. Önce İstanbul Üniversitesi’nde Leo Spitzer’in
derslerini takip etti. Sonra Almanya’dan yeni gelen George Rohde’nin Anakara
Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Klasik Filoloji Enstitüsü’nü
kurmakla görevlendirilmesi üzerine, onunla birlikte Ankara’ya geldi. Rohde’nin
yanında hem çevirmenlik yaptı, hem yükseköğrenimine devam etti. 1939 yılında
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ni bitirerek Klasik
Filoloji Enstitüsü’nde asistan olarak çalışmaya başladı, 1946’da doçentliğe
yükseldi. Ardından, daha önce boşanmış olmasına karşın, bir Macar’la evli
olduğu ve yabancı uyruklularla evli olanların devlet memurluğu yapamayacağı
gerekçesiyle fakültedeki görevine son verildi. Ancak 1948 yılında aynı
fakültedeki öğretim üyeleri Pertev Naili Boratav, Behice Boran, Adnan Cemgil,
Niyazi Berkes’le birlikte üniversiteden uzaklaştırılmasının altında başka
nedenlerin de olduğunu görülmektedir.
Azra
Erhat, 1949-50 yılları arasında “Yeni İstanbul” ve “Vatan” gazetelerinde
çalıştı. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nde kütüphaneci olarak görev aldı.
Yaptığı ilk çeviriler “Tercüme” dergisinde çıktı. Sofokles, Aristofanes gibi
felsefeci yazarların eserlerini Türkçeye kazandırdı… Hasan Âli Yücel’in Millî
Eğitim Bakanlığı Dönemi’nde (1938-46) giderek güçlenen ve olgunlaşan “Hümanist
Akım”ın iki temel eğilimi vardı: Bunlardan birisi Anadolu’yu merkeze alan yeni
bir tarih ve uygarlık anlayışının geliştirilmesi; ötekisi de Eskiçağ Yunan ve
Roma dönemlerinden sonra Rönesans ve aydınlanma dönemlerinin edebî ve özellikle
de felsefî yapıtlarından beslenmenin önemsenmesiydi. Yunanca, Latince,
Fransızca ve Almanca bilen Azra Erhat, her iki eğilimin de güçlenmesine önemli
katkılarda bulundu. “Mavi Anadolu” (1960) ve “Mavi Yolculuk” (1962) adıyla
yayımlamış olduğu kitaplarla, ülkemizin arkeolojik ve turistik beldelerini tanıtarak
Anadolu sevgisini ve ilgisini güçlendirdi.
Onunla
aynı görüşleri benimseyen Orhan Burian’ın çıkardığı “Yeni Ufuklar” dergisinin
yazarlarından biri olan Azra Erhat, bu dergi çevresinde de gelişen hümanist
anlayışın öncüleri arasında yer aldı. Batı uygarlığının kökenini Anadolu’ya
dayandıran ve Anadolu kültürlerini bir bütün olarak gören yazar Halikarnas
Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaaçlı) ile aynı görüşleri paylaştı. Böylece
Halikarnas Balıkçısı ile aralarında derin bir yakınlık doğdu. Yine çok yakınındaki
Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte çevirdiği Hesiodos’un “Theogonia” ve “İşler ve
Günler” adlı yapıtlarıyla Hesiodos üzerine yaptığı araştırmalar 1977 yılında
“Hesiodos, Eserleri ve Kaynakları” adıyla basıldı. Böylece Balıkçı, Eyuboğlu ve
Erhat bir arada “Mavi Yolculuk” terimini Türk ve dünya literatürüne
kazandırdılar.
Yazıları
çoğunlukla Yeni Ufuklar, ayrıca Yeni İstanbul, Vatan, Cumhuriyet, Milliyet
Sanat gazete ve dergilerinde yayımlandı. A. Kadir ile birlikte Homeros’tan
çevirdikleri Iliada’nın birinci cildi (1959) ile Habib Edip Törehan Bilim
Ödülünü, üçüncü cildi ile 1961 Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülünü kazandı. Yunan
masal ve destanlarından çevirilerinde gösterdiği başarıdan dolayı Yazko Çeviri
dergisince 1983’ten itibaren adına ödül konuldu. Ancak bu ödül sadece iki yıl
verilebildi.
ESERLERİ:
DENEME:
İşte İnsan-Ecce Homo (1969), Sevgi Yönetimi (1978).
İNCELEME-ARAŞTIRMA:
Sophokles: Hayatı Sanatı ve Eserleri (1954), Aristophanes (1958),
Yunus Emre (S. Eyuboğlu ile, 1974), Mektuplarıyla Halikarnas
Bahkçısı (1976), Hesiodos Eseri ve Kaynakları (S. Eyuboğlu ile,
1977), Pir Sultan Abdal (S. Eyuboğlu ile,
1977), Sapho Üzerine Konuşmalar-Şiirlerinin Çevirileri (Cengiz Bektaş
ile, 1978).
GEZİ:
Mavi Anadolu (1960), Mavi Yolculuk (1962), Karya’dan
Pamfilya’ya Mavi Yolculuk (1979).
ANI:
En Hakiki Mürşit (1996), Gülleyla’ya
Anılar – En Hakiki Mürşit (2002).
ÇEVİRİ:
Elektra (Sophokles’ten, 1941), Devlet III (Eflatun’dan, 1944), Versailles
Tuluatı (Moliere’den, O. V. Kanık ile, 1944), Barış (1947) - Kuşlar
(S. Eyuboğlu ile, 1966) - Kadınlar Savaşı (S. Eyuboğlu ile, 1966)
(Aristophanes’ten), Küçük Prens (1953) - Güney Postası (1966) (A.
de Saint-Exupéry’den), Türkiye Tarih ve Sanat Memleketi (A. Gabriel’den,
1954), Dişi Kedi (1954) - Cicim (1955) (S.G. Colette’ten), Şölen
(Eflatun’dan, S. Eyuboğlu ile, 1958), İlyada (3 cilt, 1959-67) - Odysseia
(1970) (Homeros’tan, A. Kadir ile), İnsanlar ve İnsanlar (J.
Bruller’den, S. Eyuboğlu ve V. Günyol ile, 1965), Zincire Vurulmuş
Prometheus (Aiskhylos’tan, 1968), Theo’ya Mektuplar (V. van
Gogh’tan, 1969), Gül ile Söyleşi (çocuk kitabı Homeros’tan, 1976),
Troya Masalları (1981).
SÖZLÜK: Mitoloji Sözlüğü (1972),
Gargantua (F. Rabelais’den, 1973).
KAYNAKÇA: Can
Kurultay / Çağdaş Türk Edebiyatında Kadın Yazarlar (1993), Behçet Necatigil /
Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve
Yazarlar Sözlüğü (6. bas. 1999), Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı (Cumhuriyet
Kitap, 31 Ekim 2002), TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan
Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish
Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür
Adamları Ansiklopedisi (2007) – Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi,
C. 6, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013)., Remzi Demir - Doğan Atılgan / Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası: Elli
Portre (2008).