Gazeteci-yazar, siyaset adamı (D. 1881, Gelibolu - Ö. 2 Kasım 1938, İstanbul). İlköğrenimini, çocukluğunu geçirdiği Gelibolu, Sakız ve Canik’te devam ettiği okulların yanında özel eğitim alarak tamamladı. Galatasaray Sultanisini (Lisesi) ve Mekteb-i Hukuku (Hukuk Fakültesi, 1902) bitirdi. Bir süre avukat olarak çalıştı. 1908 Meşrutiyeti'nin ilanından sonra Currier d’Orient gazetesinde yayımlanan yazılarıyla gazeteciliğe başladı (1909). Daha sonra ismi Le Jeune Turc olan bu gazetede, düşünce özgürlüğü, Avrupa’ya karşı Osmanlı hukukunun müdafaası, Rus aleyhtarlığı gibi konular üzerine yazıları çıktı. Ayrıca Tanin, Hak, İçtihat (1912), Hürriyet-i Fikriye, İkdam (1916, başyazar) gibi gazete ve dergilerin yanı sıra kendi çıkardığı Edebiyyat-ı Umumiyye dergisinde makaleler ve incelemeler yayımladı. Ocak 1918'de çıkarmaya başladığı Ati gazetesi, İstanbul hükümetlerini eleştiren yayınları nedeniyle, kapatıldı. Ati’nin adını değiştirilerek çıkarmaya başladığı İleri (1919-24) gazetesinde Milli Mücadele'yi destekledi.
Mütareke
(1919) yıllarından itibaren çıkardığı Âti gazetesinde, Sabah gazetesi yazarı Ali Kemal ile girdiği
polemikler yüzünden dört aylığına Roma’ya (1918) gitmek zorunda kaldı. Celâl
Nuri, son Osmanlı Meclis-i Mebusanı ve TBMM’de 1934’e kadar birkaç dönem
milletvekili olarak bulundu. 1924 Anayasası’nı hazırlayan kurulun başkanlığını
yaptı. 1924’te kapatılan İleri
gazetesinin adını, 1934’te soyadı kanunu çıkınca soyadı olarak aldı. Dil, tarih, coğrafya ve hukuk konularında, anı ve söyleşi türünde
eserleri vardır.
ESERLERİ:
DÜŞÜNCE: İttihad-ı
İslâm (1914), Kadınlarımız (1914), Tarih-i İstiklal (1914), Hatemu’l-enbiya
(1915), İlel-i Ahlâkiyyemiz (1915), Müslümanlara Türklere Hakaret
Düşmanlara Riayet ve Muhabbet (1915), Kara Tehlike (1916), Harpten
Sonra Türkleri Yükseltelim (1917), İştirak Etmediğimiz Harekât (1917).
ARAŞTIRMA-İNCELEME:
İttihad ve Terakki Kongresine Muhtıra (1911), Türkçemiz (1917), Coğrafyayı
Tarih-i Mülk-i Rum (1918), Taç Giyen Millet (1923), Türk İnkılâbı
(1926), Dil ve Edebiyat Yazıları (1995).
HUKUK: Le
Droit Public de el’Islâm (İslâm Kamu Hukuku, 1909), Kendi Nokta-i
Nazarımdan Hukuk-ı Düvel (1913), Havaic-i Kanuniyyemiz (1914).
TARİH: Tarih-i
Tedenniyat-ı Osmaniyye (1913), Mukedderat-ı Tarihiyye (1913),
ROMAN: Perviz
(1915), Ölmeyen (1917), Merhûme (1918), Ahir Zaman (1919).
ANI: Şimal Hatıraları (1913), Kutup Musahabeleri (1914).
KAYNAKÇA: İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Hilmi Ziya Ülken / Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi (1966), Yurt Ansiklopedisi (c. 3, 1981), Cemil Meriç / Celal Nuri’nin Türk İnkılabı 1-2 (Tarih ve Toplum, sayı: 9-10, 1984), Yurt Ansiklopedisi (c. I, 1982), Recep Duymaz / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 7, 1993), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Baki Asiltürk / Osmanlı Seyyahlarının Gözüyle Avrupa (2000), Serap İncegümüş / Gezi Edebiyatımıza Önemli Bir Katkı (Cumhuriyet Kitap, 26.4.2001), Büyük Larousse (c. 11, 1986), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
