Burhan Arpad

Gazeteci-yazar (D. 19 Mayıs 1910, Mudanya / Bursa - Ö. 3 Aralık 1994, İstanbul). Ahmet Hisarlı, Birisi müstearlarını da kullandı. Rehber-i Tahsil İlkokulu (1923), Orta Ticaret Mektebini bitirdikten (1927) babasının erken ölümü üzerine genç yaşta hayata atıldı. 1928’den 1936’ya kadar İstanbul Cibali Tekel Tütün Fabrikası'nın muhasebesinde görev aldı.

Gazetecilik mesleğine ilk adımları 1936'da girdiği Vakit gazetesinde atmıştır. Daha sonra sırasıyla Uyanış ve Kurun dergilerinde İleri, İstiklâl, Tan, Cumhuriyet, Memleket, Hürriyet, Vatan (köşe yazarı, 1957-1962) ve Cumhuriyet (köşe yazarı, 1979-1991) gazetelerinde muhabirlik, istihbarat şefi ve köşe yazarı olarak çalıştı .

Gazetecilikten ayrıldıktan sonra bağımsız yazar ve çevirmen olarak çalıştı. 1943’te Salah Birsel ve İhsan Devrim’le birlikte ABC Kitabevini, iki yıl sonra kendi adına Arpad Yayınevini kurdu.

Hikâye ve yazıları 1936’da Servet-i Fünûn Uyanış’ta başlayarak İnanç, Yurt ve Dünya, Adımlar, Yığın, Yürüyüş, Yeditepe, Türk Dili gibi dergilerde yayımlandı. Hikâyelerinin konusunu toplum gerçekleri ve sorunları oluşturdu. Alman ve Avusturya edebiyatlarından çok sayıda kitap çevirdi. Hayatını kalemiyle kazanmak zorunda olması onu çeşitli türlerde yazmaya itti.

Öykülerini, Türk tiyatro hayatını yansıtan röportaj türü yazılarını ve gezi izlenimlerini on kitapta topladı. Özellikle öykülerinde toplumcu ve gerçekçi akımdan hiç sapmayan Arpad'ın 'Alnımdaki Bıçak Yarası' (1968) romanını ve 'Hesaplaşma' (1976) anılar kitabını da belirtmek gerekir. İstanbul üzerine çeşitli yıllarda kaleme aldığı İstanbul yazıları da 'Bir İstanbul Var İdi...' (2000) adı altında derlenmiştir.

Burhan Arpad, 1943'den başlayarak Alman dili edebiyatından yaptığı çevirilerle, özellikle Erich Maria Remarque (6) ve Stefan Zweig'ı (8) ülkemizde tanıtan kişi olarak bilinir. Ayrıca Anna Seghers, Joseph Roth, Odon von Horvath, Thomas Mann, Ingeborg Bachmann, Fritz Habeck, Ignazio Silone, William Saroyan, Henry Wallace, Şalom Aljehem, Dimitir Dimov, Haşek, Silanpaa ve Istrati de, Burhan Arpad’ın çevirilerinde Türk okuruyla tanışmışlar ve sevilmişlerdir.

"Okuyup sevdiğim, topluma yararlı olacağına inandığım kitapları çevirdim" diyen Burhan Arpad, dilimize kazandırdığı kırka yakın yapıtın yazarlarının ortak bir özelliği vardır: Hepsi de insancıl, antifaşist, antimilitarist ve barışseverdir.

Burhan Arpad 1961 ve 1964 yıllarında Berlin Film Festivali'nde jüri üyeliği yapmış, sık gittiği değişik Avrupa ülkelerinden izlenimlerini topladığı "Gezi Günlüğü" kitabı ile Türk Dil Kurumu'nun 1963 yılı ödülünü kazanmıştır. 1975 yılında Bulgaristan Cumhuriyeti Kyryl Kardeşler Kültür Nişanı'na layık görülmüştür. Stefan Zweig Cemiyeti üyesi olan Arpad, Alman dili edebiyatının en seçkin yazarlarından yaptığı çevirilerle bu ülke edebiyatlarının Türkiye'de tanınmasına olan katkılarından dolayı da 1985 yılında Federal Almanya Cumhuriyeti (Altın) Birinci Derece Liyakat Madalyasına, 1987 yılında da Avusturya Cumhuriyeti Bilim ve Sanat İçin Birinci Derece Onur (Altın) Madalyasına layık görülmüştür. Burhan Arpad ayrıca Burhan Felek Basın Hizmet Ödülü (1985) ve Basın Şeref Kartı'nın da sahibi olmuştur.

Burhan Arpad 1988 yılında T.C. Başbakanlık Basın-Yayın Genel Müdürlüğü tarafından "Türk Basınına 50 yıllık hizmeti" nedeniyle onurlandırılmıştır. Arpad ayrıca Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi Jüri Özel Ödülü, Sinema Yazarları Derneği Onur Belgesi, Türkiye Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü Altın Madalyası sahibidir. Türk sinemasına uzun yıllar katkıları nedeniyle Sesam, Soder ve Sinekam derneklerinin ortak onur belgesine layık görülen Burhan Arpad'ı Dormen Tiyatrosu da Türk tiyatrosuna olan katkılarından dolayı onurlandırmıştır.

Yaşamının tümünü İstanbul'da geçirmiş, bu kentin toplumsal değişimini ve yozlaşmasını yaşamış olan Burhan Arpad, Cumhuriyet gazetesindeki "Hesaplaşma" köşesinde (1979-1991), birer öykü gibi okunan yazılarıyla da değişik İstanbul sorunlarına eğilmiştir.

ESERLERİ:

Hikâye: Şehir 9 Tablo (1940), Dolayısıyla (1955), Son Perde (ünlü komik Naşit’in hayat hikâyesi, 1961; Direklerarası adıyla, 1974), Taşı Toprağı Altın (1966), Yeditepe Olayları (1974).

Roman: Alnımdaki Bıçak Yarası (1968).

Gezi: Tuna’dan Şimale Avrupa (1953), Uçuş Günlüğü (1959), Gezi Günlüğü (1962), Avusturya Günlüğü (1963).

Tiyatro: Operet 8 Tablo (1964), Oyun 6 Tablo (1966).

Eleştiri-İnceleme: Perde Arkası (1959), Günü Gününe (yazılar, 1962), İlk Gece (tiyatro eleştirileri, 1962), Stefan Zweig (1967), Erich Maria Remarque (1972).

Anı: Hesaplaşma (1977), Yok Edilen İstanbul (1983), Bir İstanbul Var İdi (der. Oğlu Ahmet Arpad, 2001), Perde Arkası  (2001).

Çeviri: Gece Yarısı Bir Gemi (Fritz Habeck’ten, 1966), Hikâyeler I (Stefan Zweig’dan, 1966).

KAYNAKÇA: Cevdet Yalçın / Türk ve Dünya Edebiyatında Şairler – Yazarlar (1986), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, 2007), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Bir İstanbul Var İdi (Cumhuriyet Kitap, 15.2.2001), Perde Arkası (Kitap Rehberi, Aralık 2001), TBE Ansiklopedisi (2001), Perde Arkası - Burhan Arpad (Cumhuriyet Kitap, 6.12.2001), Mehmet Nuri Yardım / Yazar Olacak Çocuklar (2004), Oğlu Ahmet Arpad (Bilgi teyidi, Aralık 2017).