Âmîdî (Ebu'l Kasım Hasan)

10. Yüzyıl şair ve bilginlerinden (D. ?, Bağdat - Ö. 981). Tam adı Ebu'l Kasım Hasan b. Bişr b. Yahya olup, aslen Diyarbekirlidir. Bu sebeple Âmidî olarak ün salmıştır. Hayatı hakkında yeterli bilgiye ulaşılamamıştır. Küçük yaşta Bağdat'a gitmiş, orada, Ahfeş, Zeccac, El-Hamız, İbn-i Düreyd, İbn-i Serrac, Ali Niftaveyh gibi zamanının tanınmış dil­cilerinden Lugat, Nahv, Edebiyat okumuş; Bağdat ve Basra'da bir çok kimseye hususi kâtiplik etmiştir. Bu yüzden kendisine "Kâtib-i Âmidî" de denilmiştir.

Amidî hakkında Ömer Nasuhi Bilmen şu bilgileri vermiştir:

"Arab lisanının kavaid ve gavamızına pek ziyade vâkıf olan Âmidî, Arab edebiyatının büyük üstadlarından sayılır. Güzel şiirleriyle, Arab eş'arına olan geniş vukufiyle meşhurdur. Kudretli şairler arasında mu­kayeseler yapar, bunların eş'arını tenkid ederdi. Basra'da ka­dim şairlere müteallik rivayet ve tedriste bulunmak kudret ve selâhiyeti son zamanlarında kendisinde nihayet bulmuştur. Yazılarında, Cahız'ın mesleğini takip etmekte bulunmuştu. Hüsn-i hatta mâlikti, eski millet­lerin yazılarını da güzelce yazabilirdi. Rivayet ve dirayetiyle, hafızasının kuvvetiyle, idrâk ve intikalindeki sürat ile temayüz etmişti."

ESERLERİ:

Kitabü'l - Mü'telif ve'l - Muhtelif (Aynı adı taşıyan şiirleri bir­birinden ayırmak için yazılmıştır. İstanbul'da Fatih Kütüphanesinde bu­lunan en eski nüshasından, çok kötü bir şekilde basılmıştır. Kahire: H. 1354, M. 193), Kitabü'l - Hâs ve'l - Müşterek (Araplar arasında kullanı­lan elfaz ve maani ile havassa ait bulunan elfaz ve maani hakkındadır), Kitabü'l - Müvazeneti beyn-et-Tâiyeyn Ebi Temmâm ve'lBuhturî fî'şşi'r (Abbasîler devrinin iki büyük şairi olan Buhturî ile Ebu Tem­mâm arasında yapılan bir mukayese hakkında. Âmidî, bu eserinde Buhturî'yi müdafaa, Ebu Temmâm'ı tenkid etmektedir. Kitap, 1893'te tarihinde Veled Çelebi tarafından dilimize çevrilmiştir), Kitab-ü Tafdili Şi'ri îmri'l - Kaysale'l - Câhilîn (Âmidî, bu ese­rinde İmriül Kays'ın şiirlerini câhiliye şairlerinin şiirlerine tercih etmektedir), Kitab'ün fi enneş - şâireyn la tettefiku havaürühümâ (Âmidî bu eserinde Tevarüdiin, yâni bir mazmunu iki şairin ayni tarzda ifade et­mesi hakkında), Maani Şi'r-il-Buhturî (Buhturînin şiirlerini yorumlayan bir eser­dir), Neşr-ül-Manzum (Edebî bir eserdir), Divan (Âmidî'nin iki yüz sayfa kadar tutan bir şiir mecmua­sıdır), Tebyînü Galatü Kudâme bin Cafer, fi Nakd'üş-şi'r, Kitâbü'l - Hurûf min'el-usül ve'l-Izdâd, Şerhü'l - Hamâsetü'l - Ebî-Temâm, El-Farku Beyn'el-Hâs ve 'l-Mürterek min Me'ânVüş-Şi'r, Şerh Şavahid el-Muğni, Kitâb'ür - Redd, Kitâbü fî Şiddetü HâceFül-İnsân ilâ Enne Ya'refü Kader Nefsehü, Kitâbü Fa'letü ve Ef'altü.

HAKKINDA: TDE Ansiklopedisi (c. 1, 1976), İslâm-Türk Ansiklopedisi, c. 1, sayfa: 384), Esami-i Müellifin, Şevket Beysanoğlu / DFSA (2. bas. 1996, c. 1, s. 6),  İhsan Işık / Diyarbakır Ansiklopedisi (2013).