Eğitimci, yazar (D. 1888, Bergama / İzmir -
Ö. 1953, İzmir). Rüştiye öğreniminden sonra Bergama’da Müderris
Terzizade Mustafa’dan Arapça sarf ve nahiv, edebiyat; fıkıh alanında Halebî ve
Mülteka ile usuli-fıkıh’tan Mırkat’ı okudu. Aynı zamanda İstanbul müftüsü Fehmi
Efendi’den medrese dersleri (mantık ve Kadî-Mîr) aldı. İstanbul Yüksek Öğretmen
Okulunu bitirerek (1910) mesleğine Üsküp Öğretmen Okulu pedagoji öğretmeni
olarak başladı. Adana Öğretmen Okulunda müdürlük yaptı. 1913 yılında Maarif
Vekâleti tarafından Cenevre’ye öğrenci
müfettişliği ile birlikte pedagoji öğrenimine gönderildi. Paris’te Jean Jacques
Rousseau Enstitüsünden mezun oldu. Prof. Claparède’in yanında asistanlık ettiği
gibi Prof. Edouard Montet’nin İslâm felsefesi derslerine devam etti.
1920’de Türkiye’ye dönünce bir süre İkdam
gazetesinde çalıştı. Ankara’da Millî Hükümet kurulunca, Millî Eğitim Bakanlığı
Telif ve Tercüme Heyeti üyeliğine atandı. Ziya Gökalp milletvekili olunca, onun
yerine bu kurulun başkanlığına getirildi. Bu dönemde Claparède’den çevirilerden
başka birçok Batılı yazardan Osmanlı ve Türk tarihine ait eserlerin özet
çevirilerini yaptı. “Asri Terbiye ve Maarif” başlıklı yazılar yazdı ve çok
sayıda kitabı yayımlandı. 1924’te görevinden ayrılarak İzmir Erkek Lisesinde
felsefe ve Kız Öğretmen Okulunda pedagoji öğretmenliği yaptı. 1953 yılında yaş
haddinden emekli oldu, birkaç hafta sonra yaşamını tamamladı.
İzmir’de çıkan Müslüman Sesi dergisinde
yaradılışın gayesi hakkında Kur’an ile bazı felsefecilerin görüşlerindeki
birliği, insanın aslı ve görevi hakkında Jung ile tasavvuf arasındaki görüş
birliği ve çeşitli dini konularda yazılar yayımladı. Mustafa Rahmi, Cumhuriyet
döneminde eserlerini vermiş olmakla birlikte II. Meşrutiyet’in Şehbenderzade
Filibeli Ahmed Hilmi, İsmail Fenni ve Mehmet Ali Ayni gibi fikir adamlarının
çizgisinde değerlendirildi. Cumhuriyet döneminde ansiklopedik bilgilerin
yayılmasında önemli hizmetleri olmuştur.
BAŞLICA ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Felsefe Tarihi (1920), Ruhiyata
Medhal (1920), Tabiat ve İnsan (1920), Türkiye’de Orta Tahsil (1920),
Avrupa Milletleri Ruhiyatı (1920), Çocuk Ruhiyatı (1920),
Islah-ı Irk (1920), Filozoflarla Bir Saat (1948), Tarih Boyunca
Ahlâk (1949), Son Asrın İlim ve Fen Adamlarına Göre İlim Ahlâk İman (1950).
ÇEVİRİ: Çocuk ve Mektep (John
Dewey’den, 1920), Kadın Erkek Irkları Ruhiyatı (A. Fouillèe’den, 1923), Moğol
Tarihi (C. d’Ohsson’dan, 1923), Fonksiyonel Terbiye (E. Claparède’den,
M. B. Arıkan ile, 1940).
HAKKINDA: Hilmi Ziya Ülken / Çağdaş Düşünce
Tarihi (1966), Ferit Ragıp Tuncor / Ülkücü Öğretmen (yıl 15, sayı: 181-182,
1974), Veli Ertan / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 5, 1992).
