Hasan Saka

İktisatçı, Araştırmacı Yazar, Siyaset ve Devlet Adamı, Milletvekili, Dışişleri Bakanı, Başbakan (D. 1885, Trabzon - Ö. 29 Temmuz 1960, İstanbul). Tam adı Hasan Hüsnü Saka’dır. Trabzonlu Sakaoğulları ailesinden Hafız Yunus Efendi’nin oğludur. Trabzon Askeri Rüştiyesi, İstanbul Mercan İdadisi ile Mülkiye Mektebi’nden (1908) sonra yüksek öğrenim için Fransa’ya gönderildi. Paris’te Ecole Libre des Sciences Politiques'i (Siyasal Bilgi­ler Okulu) bitirdikten (1912)  sonra bir süre Maliye Bakanlığı’nda çeşitli görevlerde bulundu. Hukuk ve Mülkiye mekteplerinde doçent unvanıyla iktisat dersleri verdi.

1920’de Son Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Trabzon Mebusu seçilen Hasan Saka, işgal kuvvetlerinin Meclis’i kapatma­ları üzerine görevini TBMM’de sürdürmek için aynı yıl Ankara’ya geçti. 1921 yılında Trabzon Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne katıldı ve Maliye Bakanı oldu. Bir yıl sonra İktisat Vekilliğine (Ekonomi Bakanlığı) getirildi. İkinci Dönem seçimlerinde, tekrar Trabzon’dan milletvekili seçildi. Lozan Konferansı görüşmelerine General İsmet İnönü’nün Başkanlığında Hasan Saka da delege olarak katıldı. Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan hükümette de İktisat Vekilliğini korudu. Başarılı çalışmalarından dolayı 1924’te II. İsmet (İnönü) Hükümeti’nde Ticaret Ve­killiğine, 1925’te III. İsmet (İnönü) Hükümeti’nde Maliye Vekilliğine getirildi. 1926’da bakanlıktan çekildi ve TBMM Başkan Vekil­liğine seçildi. Bu görevini sonraki iki dönemde de sürdürdü. Aynı yıllarda Ankara Hukuk Fakültesi ile Siyasal Bilgiler Okulu’nda profesör olarak ders verdi.

Hasan Saka, VI., VII. ve VIII. dönemlerde de CHP Trabzon Milletvekili seçi­lerek,  1944’te II. Saraçoğlu Hükümeti’nde Dışişleri Ba­kanlığı’na getirildi. Ardından kurulan Recep Peker Hükümeti’nde de aynı görevi ko­rudu. 1947’de Peker Hükümeti’nin istifasıyla Saka’nın Dışişleri Bakanlığı görevi sona erdi. Ancak Hasan Saka yeni hükümeti kurmakla görevlendirildi.

Yeniden başbakanlığa getirilen Saka, siyasi hayatının son dönemlerine yaklaşmış bir devlet adamı görünümündeydi. Bir önceki hükümetin Dışişleri Bakanı olması nedeniyle, ülkenin sorunlarını yakından biliyor olmasına karşın, etkin kararlar alamıyordu.

Ha­san Saka, ilk hükümeti döneminde bir süre sonra sıkıyönetimin kaldırılmasını, seçim yasasında ve antidemokratik olarak nitelenen kimi yasalarda değişiklik yapılmasını kararlaştırdıysa da uygulama başarısını gösteremedi. Bu hedeflere ulaşabilmek için bakanlar kurulunda değişiklik yapabilmek için 8 Haziran 1948’de görevinden istifa ederek iki gün sonra 2. Hasan Saka hükümetini kurdu.

Bu ikinci hükümet döneminde özellikle liberal ekonomi yanlılarına yer verdi. 9 Temmuz 1948’de TBMM ‘den çıkarılan yeni seçim yasasıyla gizli oy, açık sayım ilkesi getirilerek, siyasi partilere seçim kurullarına katılma hakkı tanındı. Ancak ülkede yokluk ve yoksulluk en ağır şartlarla devam etmekteydi. Hükümetin bu sorunlar karşısında aczi her geçen biraz daha iyi anlaşıldığından Hasan Saka hükümeti 14 Ocak 1949 tarihinde istifa etmek zorunda bırakıldı. Kendisinden sonra başbakanlığa Şemsettin Günaltay getirildi.

Prof. Hasan Saka başbakanlıktan döneminden sonra TBMM’de CHP Grup Başkanı olarak yasama görevini sürdürdü. 1950 Genel Seçimlerinde son olarak Trabzon’dan milletvekili seçildi, 1954’de seçilemeyerek politikadan çekildi. 29 Temmuz 1960’ta İstanbul’da öldü ve Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi. Ekonomi konusunda iki kitabı bulunmaktadır.

ESERLERİ:

İlm-i İktisat (1918), Dış Ticaret ve Gümrük Politikası (1945).

KAYNAKÇA: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Mücellidoğlu Ali Çankaya / Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (c. III, 1968), Türkiye Ansiklopedisi (c.4, s.1209, 1974), Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi (c. 9, 1985), Süleyman Yeşilyurt / Türkiye’nin Başbakanları (2006), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013), Sema Dülger / Dünden Bugüne Devletin Zirvesindekiler (2007).