Sabahattin Kudret Aksal

Şair ve yazar (D. 25 Nisan 1920, İstanbul - Ö. 19 Nisan 1993, İstanbul). Öykü ve roman yazarı Nazlı Eray’ın eniştesidir. Özel Işık Lisesi (1937) ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü (1943)’nü bitirdi. İstanbul‘da İstiklal, Işık ve Boğaziçi liselerinde öğretmenlik; Çalışma Bakanlığı (1949) ve İstanbul Belediyesi’nde (1951) müfettişlik, Yazı İşleri Müdürlüğü, Konservatuar (1959) ile Şehir Tiyatroları’nda (1961) müdürlük, Belediye Konservatuar’ında öğretmenlik yaptı. Bu son görevinden 1977’de emekliye ayrıldı. Bir süre Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nde estetik ve sanat kuramları dersi verdi (1980-81).

Sabahattin Kudret Aksal edebiyata şiir yazarak başladı. İlk şiiri 1 Ağustos 1938 tarihinde “Varlık” dergisinde, ilk öyküsü 1940 yılında “Küllük” dergisinde yayımlanmıştı. Şiirleri ayrıca “Hamle”, “İnsan”, “Oluş” “Yeditepe” dergilerinde yer aldı. Önce Garip Şiir Akımı (Birinci Yen)’nın etkisinde olan şiirler yazmış­tır. Bu şiirlerde gündelik hayatın sevinç ve mutluluklarını, ava­relikleri dile getirmiştir. 1970’lerin ortalarından sonra ise yalınlığı elden bırakmadan dilde derinlik arayışına başladı. Uyak tekrar şiirinin köşe taşı oldu. Bu dönemde Garip’ten de uzaklaşıp İkinci Yeni havasına girdi. Kendisine özgü bir biçimde insan-doğa ilişkisine felsefe düzleminde yaklaştı. Şiirlerinde daha çok kent insanlarının gündelik ilişkilerini, saçmalıklarını, çatışmaya varan tartışmalarını ele aldı. Daha sonraki şiirlerinde ise kişinin ev­rendeki yeri, değeri felsefi bir bakışla işlenmiştir.  

1952-56 yılları arasında öykü üzerinde yoğunlaştı. Öykülerinde küçük insanın psikolojisini, aile bireyleri arasındaki ilişki­leri izlek edinerek biçimselliği daha çok önemsedi. Öykü ve oyunlarında sıradan insanların yakın çevreyle ilişkilerindeki çelişkileri işledi. Oyunlar kitap olarak yayımlandığı gibi, çeşitli resmi özel tiyatrolarda sahnelendi de. Gazoz Ağacı adlı öykü kitabı ile 1955 Sait Faik Hikâye Ödülünü, Yaralı Hayvan öykü kitabıyla 1957 Türk Dil Kurumu Sanat Armağanı‘nı, Kahvede Şenlik Var oyunu ile Ankara Sanatsevenler Derneği’nin 1965-66 mevsiminin en iyi tiyatro yazarı ödülünü, 1981 Avni Dilligil Tiyatro Ödülü’nü, Şiirler adlı kitabıyla 1980 Yeditepe Şiir Armağanı’nı, Buluşma ile 1990 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülünü, Vavlar adlı öyküsüyle 1985 Enka Öykü Ödülü’nü ve 1990 Yılı Kültür Bakanlığı Tiyatro Onur Ödülü’nü, 1992 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülünü, 2000 Sonsuzluk Kitapevi Başarı Ödülü’nü aldı.

 “S.K. Aksal, şiirimizi yenilemiş şairlerden biridir. Özellikle ilk kitabıyla haklı bir yer, haklı bir ün yapmıştır şiirimizde. O ilk şiirlerin, kendi kuşağının şiirine yakın fakat ayrı bir havası, bir kişiliği vardır.” (Turgut Uyar)

 “Aksal, şiirinin ilk döneminde Garip Şiiri‘yle gelen yenilikçi yönelimde ürünler verdi. Şiirini daha bağımsız bir çizgide geliştirmeyi yeğledi. Bu süreçte, bireyin toplumdaki yalnızlığını, yaşadığı açmazları, sıkıntıları yalın bir söyleyişle dile getirdi. Söyleyişe önem verdi. Onun, şiirde yeni bir ses arayışı, yenilikçi görünmek adına değil; şiiri düzyazıdan kurtarmak; ‚Yeniden dizeyi, uyumu, şiiri şiir eden şeyleri bulmak. O bileşimi, o sesi bulmak‘ kaygısından doğdu.”(Feridun Andaç)

“Gürültüyle, coşkuyla bezeli bir şiir değildir onunkisi. İnce bir sızı gibi yavaş yavaş kendini duyuran, okudukça alçakgönüllülüğü ile size şiirsel duyarlığın lezzetini veren bir şiiri vardır. Kalın çizgili bir dünya yoktur Aksal‘da. Ayrıntılar şiiri oluşturuyorsa, açıkçası bir tür şiir de öyle kuruluyorsa onun ustası Aksal‘dır. Doğanın renklerini bile onda o keskin çarpıcılığıyla göremezsiniz, bir gökkuşağında birbirine vurmuş renkler gibidir.” (Doğan Hızlan)

ESERLERİ:

ŞİİR: Şarkılı Kahve (1944), Gün Işığı (1953), Duru Gök (1958), Elinle (1962), Bir Sabah Uyanmak (ilk iki şiir kitabı ile birlikte 1962), Eşik (1970), Çizgi (1976), Şiirler (toplu şiirleri, 1979; aynı adla bütün şiirleri, 1988), Zamanlar (1982), Bir Zaman Düşü (1984), Buluşma (1990), Batık Kent (son şiirleri, 1993).

ÖYKÜ: Gazoz Ağacı (1954), Yaralı Hayvan (1956), Yaralı Hayvan Gazoz Ağacı (ilk iki öykü kitabına beş yeni öykünün eklenmesiyle 1974).

OYUN: Evin Üstündeki Bulut (oyn. 1948, basılmadı), Şakacı (1952), Bir Odada Üç Ayna (1956), Tersine Dönen Şemsiye (1958), Kahvede Şenlik Var (1966), Sonsuzluk Kitabevi ya da Kuyruklu Yıldız (1969), Kral Üşümesi (1970), Bay Hiç - Sonsuzluk Kitabevi (1981), Önemli Adam (1983).

DENEME- İNCELEME: Geçmişle Gelecek (denemeler, konuşmalar, 1978).

ÇEVİRİ: Çeviri Şiirler (Baudelaire ve Eluard‘dan 1991).

HAKKINDA: Tahir Alangu / Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman (c. 2, 1965), Mehmet Kaplan / Cumhuriyet Devri Türk Şiiri (1973, s. 451-454), Ömer Lekesiz / Yeni Türk Edebiyatında Öykü - 2 (1999), Feridun Andaç / Edebiyatımızın Yol Haritası (2000), TBE Ansiklopedisi (2001), Semih Gümüş / Öykülerde İstanbul (2002), Arif Yılmaz / Sabahattin Kudret Aksal’ın Hikâyeciliği Üzerine (Heceöykü, Ekim- Kasım 2004), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006).